Pasojat nga zgjedhjet në SHBA të 8 nëntorit 2016 ishin thelbësore dhe shumë përgjigje emocionale në të gjithë globin qëndronin midis zemërimit dhe mohimit. Por në Beograd nuk ishte pikëllimi që elita politike serbe ndjeu ndërsa Donald Trump mundi Hillary Clinton në Shtëpinë e Bardhë, ishte gëzimi.
“Perceptimi ishte se e pa mendueshmja kishte ndodhur,” tha Jasmin Mujanovic, një shkencëtar politik dhe bashkë-prezantues i podcast Sarajevo Calling. “Një president amerikan ishte zgjedhur i cili ishte vetë një nacionalist dhe një shovinist dhe një ksenofob, [dhe] kishte kandiduar në një platformë të dukshme që dëshironte të mbështeste dhe të përmbyste, në tërësinë e saj, politikën e jashtme Amerikane. Ata me të vërtetë menduan: ‘Ky është një djalë me të cilin mund të kuptohemi”.
Katër vjet më vonë, më 4 shtator, 2020, kjo pritje u shpagua. Presidenti i Serbisë, Aleksandar Vuçiç, ishte në Shtëpinë e Bardhë duke nënshkruar marrëveshje me Kryeministrin kosovar Avdullah Hoti që do të shihte që të dy kombet – që bënë një luftë në 1998 – të rivendosnin lidhjet ekonomike, duke mos detyruar Serbinë të njohë Kosovën, e cila shpalli pavarësinë në 2008.
Ishte një fitore për Beogradin, të cilit i është bërë presion për dy dekada për të pranuar një Kosovë të pavarur, sidomos nga Bashkimi Europian, i cili e ka bërë atë një kusht të anëtarësimit të Serbisë në bllok. Trump dhe i dërguari i tij Richard Grenell, nuk kërkuan që Vuçiç të kalonte atë Rubicon. Vuçiç mori madhështinë dhe ceremoninë e një marrëveshje paqeje në Shtëpinë e Bardhë, por pa paqen.
Serbia dhe Kosova nuk janë në luftë prej 20 vitesh tashmë, pavarësisht nga komentet e Trump në lidhje me “vdekjen e jashtëzakonshme për një periudhë të gjatë kohore”. Por mosmarrëveshjet shumë reale mbi territoret veriore të Kosovës me shumicë serbe nuk ishin gjithashtu pjesë e marrëveshjes, e cila, në kuptim të asaj që ishte rënë dakord, ishte ekuivalente e shtyrjes së një dere të hapur.
“Nuk e di nëse dikush beson se ka ndonjë lloj merite, tha Mujanovic. “Ajo për të cilën ata ranë dakord është një numër i vogël i shfaqjeve ekonomike, sigurisht që nuk ka asgjë të denjë për një vizitë në Shtëpinë e Bardhë.”
Në një moment gjatë konferencës për shtyp midis Trump, Grenell, Vuçiç, Hoti dhe Grenell, presidenti amerikan doli në një tangjent të markës tregtare, filloi të fliste me Vuçiç për Novak Djokoviç, ylli serb i tenisit, dhe më pas numrin e serbëve në Ligën amerikane të basketbollit. “Ata janë të gjithë aq të gjatë sa ju,” tha Trump, duke u kthyer te Vuçiç, “edhe pak më të gjatë, ndoshta”.
Sado e çuditshme që ishte e gjithë çështja, ishte ende një takim i Shtëpisë së Bardhë dhe një që Serbia kishte punuar shumë për ta arritur. Beogradi kishte tërhequr çdo mundësi që mund të gjente që nga viti 2016, duke u afruar pranë rrethit të Trump në Uashington.
Një befasi e pritur, pra, që në prag të zgjedhjeve më 3 nëntor, Vuçiç mbështeste hapur Trump. Aleati i tij, udhëheqësi serb boshnjak Milorad Dodik shkoi edhe më tej, duke e quajtur Biden një “urrejtës serb” dhe duke nxitur serbo-amerikanët të votojnë për Trump. Fakti që Biden përfundimisht fitoi Shtëpinë e Bardhë, është një lajm i keq për Vuçiç dhe aleatët e tij.
“Sigurisht, fitorja e Biden është një goditje për Vuçiç,” tha Florian Bieber, një analist në Qendrën e Studimeve të Europës Juglindore të Universitetit të Graz. “Vuçiç ka vënë bast për qasjen transaksionare në mosmarrëveshjen me Kosovën dhe gjithashtu një administratë amerikane që nuk respektoi aleancat e vendosura prej kohësh, duke përfshirë mbështetjen për Kosovën.”
Kryeministri i Serbisë nga 2014, Vuçiç u zgjodh president në 2017, duke kandiduar në një platformë populiste që përfshinte një angazhim për pranimin europian. Si udhëheqës, ai ka kontaktuar dhe Brukselin edhe Moskën, duke vizituar kryeqytetin rus për bisedime me Vladimir Putin në 2017 dhe duke u zotuar se Serbia kurrë nuk do të pranonte sanksione ndaj Rusisë.
Por kritikët thonë se Serbia nën Vuçiç është bërë gjithnjë e më autokratike, me lirinë e shtypit që ka rënë dukshëm që kur ai u bë kryeministër në 2014 dhe një rritje në sulmet fizike ndaj kundërshtarëve politikë. Në 2018, një sulm ndaj kreut të Partisë së Majtë Serbe, Borko Stefanoviç, shkaktoi protestat më të mëdha në Beograd që nga rënia e Sllobodan Millosheviç.
Në qershor 2020, partitë e opozitës serbe bojkotuan zgjedhjet lidhur me shqetësimet nëse votimi do të ishte i lirë dhe i drejtë, veçanërisht duke pasur parasysh pandeminë COVID-19. Si rezultat, Partia Progresive Serbe e Vuçiç fitoi 188 nga 250 vende në parlament. Nën presionin e BE, Vuçiç është zotuar të mbajë zgjedhje të reja parlamentare deri në Prill 2022.
Vuçiç ka thënë publikisht disa herë se ai nuk beson më në ideologjitë e krahut të djathtë nacionalist të rinisë së tij, përfshirë konceptin e një Serbie të Madhe që do të përfshinte Kosovën e veriut, pjesë të Kroacisë, Malit të Zi dhe Republikës Srpska, shteti me shumicë serbe në Bosnjë dhe Hercegovinë që u krijua nga Marrëveshjet e Dejtonit të vitit 1995.
Por fqinjët e tij nuk janë aq të sigurt. Pasi opozita pro-Serbisë hyri në pushtet në Malin e Zi – e cila shpalli pavarësinë nga Serbia në 2006 – në Gusht 2020, Presidenti malazes Milo Gjukanoviç akuzoi Vuçiç për manipulimin e një grindjeje mbi pronën e Kishës Ortodokse Serbe për të inkurajuar lëvizjen që shkatërroi qeverinë e tij.
“Politika zyrtare e Beogradit dhe që edhe të verbrit mund ta shihnin, ishte të përpiqesh të krijonte një atmosferë në të cilën Mali i Zi do të bëhej pjesë e botës serbe,” tha Gjukanoviç.
Në Bosnjë, Vuçiç është një aleat i Dodikut të lartpërmendur, i cili ka thënë hapur se dëshiron të shohë provincën me shumicë serbe të shkëputur nga Bosnja dhe Hercegovina, duke zbërthyer në mënyrë efektive Dejtonin, marrëveshjen e paqes të ndërmjetësuar nga SHBA që i dha fund luftës në Bosnjë. Për këtë, Dodik është sanksionuar nga Departamenti i Thesarit i SHBA.
Me zgjedhjen e Biden, Vuçiç ka zëvendësuar një president i cili ka të ngjarë të ketë vështirësi për të treguar Bosnjën në një hartë me një tjetër që është i përfshirë ngushtë në përfundimin e luftërave në Bosnjë dhe – si një senator amerikan – mbështeste bombardimin e vitit 1999 të Serbisë që solli për fundin e konfliktit në Kosovë. Biden shihet si “simpatik” si për Sarajevën ashtu edhe për Prishtinën.
Biden ka kohë për një politikë të jashtme thelbësore duke pasur parasysh pandeminë COVID-19 dhe ndarjen e hidhur politike që zgjedhjet e nëntorit ekspozuan edhe një herë në Amerikë, ka të ngjarë që – ndryshe nga Trump – ai nuk do të jetë i gatshëm të mënjanojë kombet europiane në negociatat e tij me Beogradin. Kur bëhet fjalë për Kosovën, ky mund të jetë një lajm veçanërisht i keq për Vuçiç.
Por një fitore e Biden nuk ka të bëjë me Kosovën. Ngritja e Trump ishte e rëndësishme për Vuçiç në të njëjtën mënyrë që ishte e rëndësishme për populistët e tjerë të djathtë ose qeveritë në Europë të perceptuara si autoritare duke përfshirë Poloninë, Slloveninë dhe Hungarinë. Popullarizoi dhe legjitimoi një retorikë politike nativiste, nacionaliste dhe aftësinë për të thënë atë që më parë do të kishte qenë tabu.
Për Mujanoviç, kjo është thelbësore. Serbia nuk është Hungari dhe Vuçiç nuk është Orban. Ai mund të jetë në gjendje të projektojë pushtetin në Ballkanin Perëndimor, por Serbia është një vend i vogël, i varfër dhe nuk ka fuqinë ekonomike ose politike që Vuçiç të jetë një lojtar në skenën botërore. Nuk do të duhej shumë nga Shtëpia e Bardhë, thotë Mujanovic, për ta vendosur Aleksandar Vuçiç ‘përsëri në kutinë e tij’. (Euronews)