Rozmarina e egër dhe lulet ngjyrë vjollcë mbështesin shtigjet e pluhurosura të Visit, ishullit më të largët nga bregdeti i Adriatikut në Kroaci. Ujërat e bruzta janë kaq të qarta sa peshqit e vegjël prej argjendi mund të shihen duke notuar kaq pranë detit. Në qytetet e tij, ndërtesat romantike të gurta duken sikur kanë mbetur të pandryshuara prej shekujsh, të ndërtuara në mënyrë jo barabartë, me një hijeshi jo të pastër; dritaret e tyre përshtatur nga dritare druri të gdhendura.
Vis është motra e fjetur për ishullin kroat në ishullin Hvar. Në Vis, mund të ndjesh gumëzhimën rreth ishullit mbi një skuter në vetëm një orë, teksa kundron e lë pas shumë vreshta dhe pemë ulliri. Mund të duket e njohur: Oh nëna ime! Ja tek jemi sërish për xhirime. Por ajo që shihni në ekranin e argjendtë është një botë larg nga e kaluara komplekse dhe e gjatë ushtarake.
Pasi përfundoi Lufta e Dytë Botërore dhe filloi Lufta e Ftohtë, Vis, atëherë pjesë e ish-Jugosllavisë, u transformua nga kreu Josip Broz Tito në një bazë ushtarake për ushtrinë komuniste jugosllave. Ajo ishte e mbyllur për vizitorët e huaj, duke mbetur kështu deri në vitin 1989, një fakt i panjohur nga shumë turistë të cilët kalojnë me traget për në Vis nga territori kroat.
Vendosur në mënyrë ideale në Detin Adriatik, Vis kishte një rëndësi strategjike për Titon, i cili filloi krijimin e një numri fortifikimesh ushtarake, duke përfshirë një bazë nëndetëseje dhe një rrjet tunelesh të fshehtë nëntokësorë si dhe shpella në të gjithë ishullin, disa prej të cilave mund t’i vizitoni sot.
“Ka aq shumë vende që i përkisnin ushtrisë në atë kohë – më shumë se 36”, thotë një banori i Visit, Pino, i cili drejton kompaninë lokale të udhëtimit Alternatura, e cila ofron turne në instalime përgjatë ishullit që i përkasin epokës së Luftës së Ftohtë. Pino kujton jetën e ishullit përpara se të hapej për vizitorët e huaj: “Ishte një kohë krejtësisht e ndryshme. Ne kishim turistë vetëm nga republikat jugosllave”.
Në Cape Stupišće në mes të ishullit, është një top i madh dhe baza e raketave, e ndërtuar për të mbrojtur ishullin në rast pushtimi. Duke veshur helmeta me fenerë, është e mundur të eksplorosh një labirint të ndërlikuar të tuneleve dhe bunkerëve.
Shpërndaje dhe Pëlqeje MekuliPress
Një banor vendas, Nikola, 66 vjeç – zoti Bardhë, i quajtur kështu për shkak të prirjes së tij për t’u veshur me rroba të bardha – më thotë se kjo nuk është një përvojë për të ndezur zemrën. “Ushtarët bënë shumë tunele, shumë po shumë. Njëri ishte përdorur si spital. Nuk më pëlqen të shkoj në tunele, sepse gjithmonë kam frikë”.
I mbërthyer vetëm prej tyre, është e lehtë të kuptohet se çfarë do të thotë – kanalet e pandriçuara dhe të heshtura kanë një atmosferë drithëruese, që shtrihen derisa sa vjen një nga pikat vëzhguese që çojnë në ajër të hapur, duke ofruar pamje të mrekullueshme të detit Adriatik.
Turet zhvillohen përmes një numri tunelesh në formë rrjete, duke përfshirë ARK Vela Glava, e cila çon në pikën më të lartë të ishullit, Hum Peak. Ata përfundojnë me një vizitë në Shpellën e Titos, të cilën udhëheqësi e përdori si një strehë partizane nga forcat pushtuese naziste gjatë Luftës së Dytë Botërore.
Nikola e kthen mendjen te Vis përpara vitit 1989, duke thënë se “kishte pjesë të ishullit ku nuk mund të shkoje”. Kjo përfshinte një bankë të madhe të fshehtë nënujore në gjirin e Parja, 10-minuta me makinë nga qyteti i Visit, i cili sot është më shpesh i zënë nga jahtet luksoze.
Pasi punoi si kamerier në një restorant që ishte vetëm për personelin e ushtrisë dhe oficerin, Nikola përftoi nga ideja më e mirë e ushtarëve. Ai thotë se shumë prej tyre ishin njerëz paqësorë pavarësisht nga grindjet e çuditshme pas pijeve të shumëfishta.
Ai kujton ditën kur ushtria u largua. “Ishte pasdite në orën pesë ose gjashtë. Unë po peshkoja kur ushtarët jugosllavë u larguan. Njerëzit zbritën poshtë dhe u festua, madje pati nga ata që festuan në varkat e tyre”, thotë ai duke ngritur duart lart në ajër, duke imituar gëzimin e tyre.
Dalja përfundimtare e ushtrisë u detyrua nga vendasit, të cilët ishin të dëshpëruar ta shihnin ishullin e tyre të hapur për vizitorët e huaj. Pino shpjegon: “Rreth fundit të vitit 1987 një grup personazhesh politikë vendas, veçanërisht të rinjtë, mbajtën një referendum mbi ishullin Vis. Në këtë referendum, 97 për qind e popullatës votuan për ta hapur ishullin për të huajt, kështu që qeveria së bashku me gjeneralët vendosën të ndodhte kështu”.
Dyert e ishullit Vis u hapën kur mbaroi Lufta e Ftohtë, por historia e ishullit ishte shumë larg: Lufta Kroate për Pavarësi filloi vetëm tre vjet më vonë dhe zgjati deri në vitin 1995.
Sot, është e vështirë të kalosh kohë në Vis pa u dashuruar me ishullin. Për më shumë se kaq, është një vend ku popullsia vendase është e pasionuar dhe krenare për historinë e tyre të pasur dhe interesante dhe që meriton të njihet më mirë. \Burimi: The Independent/ /MekuliPress.com/
Shpërndaje dhe Pëlqeje MekuliPress