Lucius Annaeus Seneca, më i njohur thjesht si Seneka, është një nga figurat më intriguese dhe kontradiktore të Antikitetit Romak. Ai lindi rreth vitit 4 para Krishtit në Kordoba të Spanjës, por fama e tij e përjetshme u gdhend në Romë – qendër e lavdisë perandorake dhe, siç ndodhi shpesh, edhe e tragjedisë njerëzore.
Ai ishte biri i Seneka Plakut, një orator dhe dijetar i njohur, dhe xhaxhai i poetit Lukan. Edhe pse me gjak aristokrat, jeta e Senekës nuk ishte një rrugëtim i butë nëpër kopshtet e luksit romak. Ajo ishte më shumë si një tragjedi filozofike që ai vetë mund të kishte shkruar.
Një jetë mes filozofisë dhe politikës
Seneka filloi karrierën e tij si një avokat dhe administrator, por shpejt fitoi emër si orator dhe filozof stoik. Ai u edukua në frymën e stoicizmit nga Atalus, dhe përqafimi i tij ndaj këtij sistemi filozofik mbeti një busull shpirtërore edhe kur jeta e tij mori kthesa dramatike.
Në vitin 41 pas Krishtit, ai u dërgua në internim në ishullin e Korsikës nga perandori Klaudi, nën akuzën e tradhtisë bashkëshortore me një anëtare të familjes perandorake – një rast që ishte më shumë hakmarrje politike sesa skandal moral. Por edhe në mërgim, Seneka nuk pushoi së shkruari. Ai dërgoi letra ngushëllimi dhe filozofike – duke reflektuar mbi vuajtjen, detyrën dhe natyrën e njeriut.
Tutori i një tirani
Seneka u rikthye në Romë në vitin 49 pas Krishtit, falë ndikimit të Agripinës, nënës së Neronit. Ai u bë tutori dhe më vonë këshilltari i perandorit të ardhshëm. Kjo periudhë ngjiti Senekën në majat e pushtetit dhe pasurisë, por gjithashtu la njolla mbi emrin e tij, sepse shumëkush e konsideron bashkëpunimin e tij me një nga perandorët më mizorë si një kompromis të madh moral.
A e udhëhoqi ai Neronin drejt ndriçimit intelektual apo e ndihmoi në zbutjen e mizorisë së tij? Apo thjesht u përdor nga një tiran dhe më pas u flak tutje? Këto mbeten pyetje të hapura.
Vdekja si akt filozofik
Në vitin 65 pas Krishtit, Seneka u akuzua se kishte marrë pjesë në një komplot kundër Neronit dhe u detyrua të bënte vetëvrasje. Ai e pranoi vdekjen me qetësi stoike. Edhe në çastet e fundit, ai dha shembullin që kishte predikuar: përballjen me fatin pa frikë, pa ankesë, me dinjitet. Vdekja e tij është një nga më të famshmet në historinë romake – një përzierje e teatrit tragjik dhe filozofisë praktike.
Seneka, filozofi i përjetshëm
Trashëgimia e Senekës shtrihet shumë më përtej kufijve të Perandorisë Romake. Ai ndikoi mendimtarë të Rilindjes si Erazmi e Montenj, dhe filozofë modernë si Pascal e Francis Bacon. Madje idetë e tij rreth vdekjes, kohës, pasurisë dhe egoizmit gjejnë jehonë edhe sot, në një botë që vuan nga kriza ekzistenciale.
Disa mendime të tjera nga Seneka që ia vlen të mbajmë mend:
- Mbi kohën: “Ne nuk kemi pak kohë. Ne kemi shumë – por e shpërdorojmë keq.”
- Mbi pasurinë: “Nuk është i varfër ai që ka pak, por ai që dëshiron më shumë.”
- Mbi vdekjen: “Asgjë nuk është më e frikshme sesa vdekja – përveçse frika prej saj.”
- Mbi mësimin: “Ndërsa mëson, mëson të jetosh.”