Rajoni i Ballkanit po bëhet tërheqës për një spektër të gjerë të lojtarëve të huaj – nga Pekini në Uashington, dhe nga Brukseli në Riad. Gjithashtu, ajo paraqet interes të konsiderueshëm për Ankaranë.
Për Turqinë, rajoni i Ballkanit është i rëndësishëm historikisht, kulturisht, politikisht dhe ekonomikisht, duke luajtur rolin e një “urë” në Evropë. Për më tepër, paradigma e politikës së jashtme turko-islamike e stimulon Ankaranë në veprim: afro 17 milion ose më shumë se një e treta e popullsisë së Turqisë janë muslimanë, ndërsa Rexhep Tajip Erdogan po e pozicionon veten si “mbrojtësi” kryesor i botës islamike. Në mënyrë të konsiderueshme, autoriteti i tij si një mbrojtës i umetit të Ballkanit është në rritje.
Myslimanët përbëjnë pjesën më të madhe të popullsisë në Shqipëri, Kosovë, Bosnje dhe Hercegovinë, Sanjak (në Serbi), në Maqedoni dhe Mal të Zi përqindja e muslimanëve është 33% dhe 17% përkatësisht. Për më tepër, gadishulli është shtëpi për rreth 1.5 milion turq të Ballkanit, edhe përkundër faktit se shumë prej tyre emigruan në Turqi dhe se Turqia dhe Greqia kryen një shkëmbim të popullsisë pas Luftës së Dytë Botërore.
Ankaraja filloi të demonstrojë një interes gjithnjë e në rritje për Rajonin e Ballkanit pas shpërbërjes së Jugosllavisë, por ajo që i dha drejtimit të Ballkanit një impuls të ri ishte ardhja në 2009 e Ahmet Davutoglu, i cili njoftoi se Turqia do të marrë përsipër rolin e ndërmjetësit midis BE dhe vendet e rajonit, duke kontribuar kështu në afrimin dhe integrimin e kësaj të fundit në strukturat Euro-Atlantike.
Që atëherë, lidhjet ekonomike të jashtme turko-ballkanike dhe bashkëpunimi ushtarak dhe politik kanë demonstruar një zhvillim progresiv. Vendet e rajonit janë përfshirë në programet e NATO-s dhe kanë reformuar forcat e tyre të armatosura në përputhje me standardet e NATO-s. Që nga viti 1995, Ankaraja ka marrë pjesë në të gjitha operacionet e NATO-s në Ballkan dhe ka dërguar ushtarakët e saj për të shërbyer me forcat ndërkombëtare të sigurisë në Kosovë, Bosnje dhe Hercegovinë. Dhe nuk ka ndërmend të ndalet – shkollat ushtarake turke ofrojnë klasa në serbisht, kroatisht dhe shqip.
Vitet e fundit shumë ekspertë kanë vërejtur “forcën e butë” të Turqisë dhe rajoni i Ballkanit nuk bën përjashtim. Ballkani është bërë një vend për dhjetëra projekte arsimore, të kujdesit shëndetësor dhe kulturor, me Turqinë që financojnë fushata humanitare dhe investojnë shuma të mëdha në projekte edukative dhe mjekësore, dhe në objekte infrastrukturore dhe energjetike. Në zhvillim është një plan për të botuar librat shkollorë të historisë në të njëjtën kohë me Shqipërinë, Maqedoninë e Veriut, Bosnjë dhe Hercegovinën. Sipas botimit në internet Ballkan Insight, popullariteti i sapuneve turke në Ballkan rrit autoritetin e Turqisë, njëkohësisht duke bërë të mundur që Turqia të “rishkruaj historinë”.
Për dallim nga vitet 1990, kur politika e Ankarasë në Ballkan ishte e orientuar, para së gjithash, në vendet dhe grupet e afërta etnike dhe fetare, tani, Turqia është vendosur të “mbulojë” të gjitha vendet e gadishullit. Për Turqinë, partnerët kryesorë janë Shqipëria, Bosnja dhe Hercegovina, Maqedonia e Veriut, Rumania, dhe kundërvepruesit e “nivelit të dytë” janë Kroacia, Mali i Zi, Kosova dhe Serbia. Rastësisht, rëndësia e këtyre të fundit është rritur në mënyrë të vazhdueshme në sytë e diplomatëve turq.
Erdogan, i cili vizitoi Beogradin në tetor të vitit të kaluar, e ka përshkruar Serbinë si “një vend kryesor për paqen dhe stabilitetin në Ballkan”. Bashkëpunimi me Serbinë, tha ai, ka arritur një nivel “ideal”.
Kundërshtarët përfshijnë Bullgarinë (në një masë më të vogël) dhe Greqinë – vende ku disponimi antishqiptar është i fortë. Veçanërisht Greqia. Sipas gazetës turke Hürriyet, Ankaraja dhe Athina “kanë pikëpamje të kundërta për një numër pikësh”, përfshirë kufirin tokësor, detin Egje, Qipron dhe tërë Mesdheun Lindor, ku rafti kontinental i pasur me gaz natyror dhe kufijtë detarë janë akoma çështjet në diskutim. Mosmarrëveshja rreth rezervave të gazit të zhvilluara dhe të parashikuara shpëtoi ngadalë duke u derdhur në një konfrontim të hapur: Ministri Grek i Mbrojtjes Nikos Panagiotopoulos kërcënoi të “merrte armët” në një intervistë të transmetuar nga kanali televiziv Grek Star. Kolegu i tij turk u përgjigj në përputhje me rrethanat: “… ne jemi këmbëngulës dhe të vendosur kur bëhet fjalë për mbrojtjen e interesave dhe të drejtave tona, dhe ne kemi fuqinë e nevojshme për të”. Sidoqoftë, të dy palët e zbutën retorikën e tyre menjëherë pas kësaj.
Në rajonin e Ballkanit, Turqia duhet të konkurrojë, para së gjithash, me Bashkimin Evropian, i cili shikon rajonin, jo pa baza, si një zonë “natyrore” e interesave të saj. Ky konkurs bëhet më i fortë pasi marrëdhëniet midis Ankarasë dhe Brukselit bëhen më të ftohta.
Drejtimi Euro-Atlantik aktualisht dominon politikat e jashtme të pothuajse të gjitha vendeve të Ballkanit, përkundër faktit se pritjet e lumtura për zgjerimin e bashkëpunimit me Perëndimin rrallë bëhen realitet. “Solidariteti evropian nuk ekziston”, – njoftoi presidenti serb me trishtim ndërsa shpalli një gjendje të jashtëzakonshme në lidhje me pandeminë e koronavirusit. Sidoqoftë, Bullgaria, Rumania, Shqipëria, Kroacia, Mali i Zi dhe Maqedonia e Veriut iu bashkuan NATO-s; Bullgaria, Greqia, Rumania dhe Kroacia janë anëtare të BE-së, Serbia dhe Mali i Zi po zhvillojnë bisedime për bashkimin e tyre në Evropën e bashkuar, dhe Shqipëria dhe Maqedonia e Veriut kanë marrë një dritë jeshile për ta bërë këtë nga Brukseli.
Sidoqoftë, zyrtarët e BE pranojnë se ata kanë aq shumë probleme të brendshme sa nuk mund t’i marrin anëtarët e rinj.
Por BE vazhdon me veprimtarinë e saj pasi, sipas mendimit të një numri të tërë analistësh perëndimorë, shpresat e vendeve të rajonit për anëtarësim në BE janë gjithçka, por i vetmi faktor që përmban një “shpërthim” të ri të Ballkanit. Për më tepër, Evropa është e shqetësuar për aktivitetin në rritje të Turqisë, Arabisë Saudite dhe Emirateve të Bashkuara Arabe në rajon. Në vitin 2017 Ministri i Mbrojtjes i Austrisë, Hans-Peter Doskozil shprehu shqetësimin për “islamizimin e ngadaltë të Ballkanit”. Gjithashtu, BE po bën çmos për të zvogëluar ndikimin e Rusisë dhe Kinës.
Uashingtoni demonstron marrëveshje të plotë me Brukselin. Në maj 2018 Sekretari i Shtetit Amerikan Mike Pompeo, duke iu drejtuar Komitetit të Internationalështjeve Ndërkombëtare të Dhomës së Përfaqësuesve, tha që Rusia (dhe gjithashtu Turqia) ishin ndërsa ai e përfshiu atë në “destabilizimin e situatës” në Ballkan. Prandaj ndërtimi i pranisë ushtarake amerikane (bazat ushtarake amerikane ndodhen në territoret e tre vendeve të rajonit) dhe përfshirjen e shteteve të Ballkanit në programet e NATO-s. Megjithëse, sipas një deklarate zyrtare të Departamentit të Shtetit, politika e SHBA në Ballkan ndjek qëllimin e vetëm dhe të vetëm “të ndihmosh shtetet e rajonit në përpjekjet e tyre për forcimin e paqes, vendosjen e stabilitetit dhe krijimin e kushteve për zhvillim progresiv”. Por Ballkani kujton krizën jugosllave dhe rolin e NATO-s në shkatërrimin agresiv të këtij shteti.
Nisur nga situata, fërkimi me Ankarën e shtyn Uashingtonin në ndërtimin e infrastrukturës së vet ushtarake me mbështetjen e Rumanisë, ku vendosen elementë të mburojës mbrojtëse raketore amerikane, dhe Bullgaria, ku ndodhen katër baza ushtarake amerikane. Dy vjet më parë Shtetet e Bashkuara njoftuan krijimin e disa bazave të tjera në gadishull, kryesisht në Greqi.
Aktualisht, rajoni i Ballkanit paraqet një kapitull të rëndësishëm të politikës së jashtme ruse. Një numër vendesh, para së gjithash, Serbia, vazhdojnë të kërkojnë praninë ruse. Sipas autorit të raportit “Ku shkojnë Ballkani? Modeli i ri i bashkëpunimit për Rusinë ”(2018) në Klubin Valdai, Rusia duhet të bëjë përpjekje për të zgjeruar gamën e partnerëve në këtë rajon, duke nxitur njëkohësisht bashkëpunimin me aktorët e jashtëm. Një shembull i një bashkëpunimi të tillë mund të jetë një shtrirje e rrjedhës turke në Evropë.
Për Turqinë, ky rajon ka një rëndësi brenda kornizës së “neo-otomanizmit”, i cili parashikon përhapjen e ndikimit ekonomik, kulturor dhe politik në territoret e mëparshme të Perandorisë Osmane. Edhe pse kjo doktrinë nuk është deklaruar në nivelin zyrtar, ajo de fakto përbën bazën ideologjike të politikës së jashtme të vendit.
Në vitet 1990, në kulmin e euforisë në shfaqjen e një numri të tërë shtetesh turke, Turqia shpalli krijimin e një “bote turke” një pikë kryesore të axhendës së saj të politikës së jashtme. Sipas mendimit të elitave politike të vendit, udhëheqja në këtë “botë” do të rritë vlerën e Turqisë në skenën ndërkombëtare dhe kështu do të lehtësonte anëtarësimin e saj në Bashkimin Evropian. Tani, rendi i ditës është bërë më ambicioz: si pjesë e kësaj ideologjie, Turqia pozicionohet si partner i barabartë për tërë Evropën dhe gjykon prezencën në Ballkan jetike.
“Bota turke” nuk u krijua për shumë arsye – ajo nuk mori asnjë mbështetje nga Perëndimi, dhe Turqisë i munguan burimet dhe ndikimi për ta përkthyer atë në jetën e pa kontrolluar. Po kështu, Perëndimi nuk ka nevojë për Pax Otomanë në asnjë formë, ndërsa përpjekjet për ta krijuar atë mund të dëshmojnë në një afat të gjatë një barrë shumë të rëndë për ekonominë turke.