Majda Ruge*
Pavarësisht se negociatat ishin të paparashikueshme, një gjë ishte e qartë që nga fillimi në lidhje me përpjekjen shumë të zhurmshme të SHBA-ve për normalizimin e marrëdhënieve midis Serbisë dhe Kosovës: substanca do të kishte pak peshë dhe publiciteti shumë.
Kështu që nuk ishte ndonjë befasi e madhe fakti që rezultati – dy dokumente të veçanta të firmosura nga secila palë individualisht – ishte sipërfaqësor dhe pa ndonjë plan të hartuar mirë. Në thelb, një rikonfirmim i atyre për të cilat Kosovas dhe Serbia kishin rënë dakord që më parë, qëllimi kryesor i “marrëveshjes” së të premtes nuk ishte të çonte përpara dialogun, por të çonte përpara fushatën e rizgjedhjes së Donald Trump.
Kosova dhe Serbia kanë nënshkruar bashkërisht marrëveshje dhe janë përfshirë në angazhime edhe në të kaluarën. E megjithatë, për gjithë vëmendjen e supozuar të nivelit të lartë politik të sjellë në këtë marrëveshje, ambasadori amerikan Richard Grenell nuk mund t’i bënte palët të lëshonin një deklaratë të unifikuar – duke ngritur pikëpyetje në lidhje me statusin ligjor të dokumenteve të firmosura dhe duke pasqyruar kështu një mungesë organizimi që vjen në rastet kur i jepet përparësi shpejtësisë dhe show-t para thelbit.
Për çudi, secila palë u largua nga takimi i pajisur me narrativën e vet për konsum të brendshëm. Shtëpia e Bardhë pretendoi fitoren në avancimin e procesit të paqes në një konflikt të gjatë. Presidenti serb Aleksandar Vuçiç e interpretoi eventin si takim dypalësh me Uashingtonin që synonte përmirësimin e marrëdhënieve dypalëshe. Ndërkohë, Kosova e cilësoi fitore sepse mori njohjen nga Izraeli.
Asnjë nga këto fitore të supozuara nuk e çon përpara dialogun Kosovë-Serbi në asnjë aspekt.
Përkundër pretendimit të Grenellit se SHBA-të kishin arritur diçka “të re” dhe “krijuese”, shumica e premtimeve ekzistojnë tashmë brenda kornizës së negociatave të BE-së dhe procesit të Berlinit, ose si iniciativa të pavarura – përfshirë projektet e infrastrukturës, bashkëpunimin rajonal, pikat e kalimit kufitar, njohja e diplomave dhe çështja e të zhdukurve.
Disa nga projektet e infrastrukturës tashmë janë në zbatim të financuara nga BE-ja, të tilla si e ashtuquajtura autostradë e paqes për të cilën huatë nga Banka Evropiane e Investimeve dhe Banka Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim, të përputhura me grante të BE-së, kapin vlerën e 235 milion €.
Marrëveshja e infrastrukturës hekurudhore e ndërmjetësuar nga Grenell që lidh Beogradin dhe Prishtinën po konkurron me një iniciativë ekzistuese të financuar nga BE-ja duke sugjeruar rrugë alternative në shina hekurudhore pjesërisht jo-operacionale përmes një tuneli të pakalueshëm që u bombardua në 1999.
Për të qenë të sigurt, ka disa zhvillime të reja. Njohja e Kosovës nga Izraeli, p.sh. – në vetvete është një lajm i mirë, por është më pak i lidhur me dialogun me Serbinë dhe ka të bëjë më shumë me dëshirën e Trumpin.
E keqja e të ashtuquajturës paketë e Izraelit është se të dy palët rrezikojnë të largohen më shumë nga BE-ja, pasi kjo kërkon hapjen e një ambasade në Jeruzalem. Nëse Serbia dhe Kosova do ta bëjnë këtë, është një çështje krejtësisht tjetër, por krijon probleme shtesë për të dy vendet kur bëhet fjalë për përafrimin e politikës së tyre të jashtme me BE.
Duke komentuar paketën, zëdhënësi i BE-së tha të hënën se “çdo hap diplomatik që mund të vërë në dyshim qëndrimin e përbashkët të BE mbi Jeruzalemin është një çështje shqetësuese dhe keqardhje serioze”.
Në mënyrë të ngjashme, angazhimi për të përdorur sistemet e shqyrtimit dhe informacionit në SHBA mund të minojë procesin e pranimit për Serbinë dhe Kosovën. Sigurisht, është mbetet pyetje e hapur deri në çfarë mase ata ende besojnë në bashkimin me Bllokun. Por për sa kohë që po e luajnë lojën, këto devijime nga kërkesat e BE kanë rëndësi.
Elementi tjetër i ri është se SHBA premton të luajë një rol më të madh, përfshirë edhe investimet. Por sa interes ka nga autoritetet përkatëse për të investuar në rajon – dhe si t’i detyrosh ata të investojnë – mbetet e paqartë.
Bashkëpunimi i Financave të Zhvillimit të SHBA, për shembull, ka një histori të të qenit i rreptë në zgjedhjen e projekteve për investim, pasi modus operandi i tyre kërkon që huatë të shiten në tregjet private. Investimet e saj bazohen në vlerësime të qëndrueshmërisë së biznesit, stabilitetit politik, kornizës rregullative të parashikueshme dhe mjedisit të sigurt të investimeve – asnjëra prej tyre nuk janë fjalë që të vijnë domosdoshmërisht në mendje për projektet kufitare midis Serbisë dhe Kosovës.
Nëse kjo “marrëveshje” modeste do të mbetet edhe pas zgjedhjeve presidenciale në ShBA, edhe kjo është në pikëpyetje. Duket se nuk ka gjasa të mbijetojë nëse Trump humbet në nëntor dhe Shtëpia e Bardhë mund të ketë pak interes për të ndjekur zbatimin e saj edhe nëse ai fiton.
Nga një perspektivë optimiste, është zhvillim pozitiv që udhëheqësit e Kosovës dhe Serbisë përsëritën angazhimet e tyre të mëparshme, se do të vijë vëmendja e nivelit të lartë politik dhe se Izraeli e ka njohur Kosovën.
Por me çfarë kostoje? A ia vlente? Për të arritur këtë marrëveshje, Grenell ndihmoi në rrëzimin e qeverisë reformiste të Kosovës të ish-kryeministrit Albin Kurti, bëri që Donald Trump Jr të kërcënonte me tërheqjen e trupave amerikane nga Kosova dhe thelloi një çarje transatlantike që sigurisht do të shfrytëzohet nga politikanët e rajonitë. Kjo është diplomaci amatore dhe dëmi i shkaktuar eklipsion çdo arritje.
Sfida e vërtetë në dialogun Kosovë-Serbi, si kudo tjetër në rajon, qëndron në zbatimin e premtimeve, jo në uljen e liderëve në të njëjtën tryeze për t’i firmosur ato. Marrëveshje të panumërta rajonale, të përgatitura më mirë sesa ajo e nënshkruar të premten, mbeten të pazbatuara.
Nëse Shtëpia e Bardhë është vërtet e interesuar për dispozitat e rëna dakord që bëjnë një ndryshim në terren, ajo duhet të punojë ngushtë me Departamentin e Shtetit dhe BE-në mbi përmbajtjen, planifikimin, financimin dhe stimujt.
Kjo nuk do të thotë se BE i ka të gjitha përgjigjet. Gjatë viteve të kaluara, BE ka qenë shumë pasive dhe pa një strategji se si të stimulohet pajtueshmëria. Dhe objektivat e politikës evropiane në rajon shpesh janë arritur vetëm për shkak të presionit të madh të SHBA-ve për t’i bërë që palët që t’i respektojnë. Por nocioni i Uashingtonit se do t’i lëvizë gjërat në drejtimin e duhur vetëm duke u përfshirë – pa një plan, fokus, strategji dhe pa koordinim me BE-në – është thellësisht i gabuar.
Majda Ruge është bashkëpunëtore e politikës me Programin Wider Europe në Këshillin Evropian për Marrëdhëniet me Jashtë.