Lakmia ka më pak të bëjë më grumbullimin e pasuris. Ajo më shumë ka të bëjë me mbushjen një zbrazëtie të brendshme.
Siç kishte thënë Gordon Gekko, i famshmi i Wall Street-it: “Lakmia, duke mos e pasur një fjalë më të mirë për të, është e mirë. Lakmia është e drejtë, lakmi funksionon. Lakmia sqaron, shkurton dhe kap thelbin e frymës evolucionare.”
A besoni se ai donte të thoshte diçka me këtë?
E përkufizuar si ndjekje dhe grumbullim i pasurisë, lakmia njihet gjithashtu si një nga shtatë mëkatet vdekjeprurëse. Sidoqoftë, sipas psikologëve evolucionarë, ajo mund të ketë një qëllim. Ata besojnë se, duke na nxitur të grumbullojmë sa më shumë posedime, lakmia mund të na ndihmojë të tërheqim një partner dhe kështu të përjetësojmë kodin tonë gjenetik.
Unë preferoj ta shikoj lakminë si një mekanizëm për përballim. Në bashkëveprimet e mia me njerëzit lakmitar, kam vërejtur që shumë prej tyre përpiqen të mbushin një zbrazëti të brendshme ose të zgjidhin një problem tjetër emocional. Mbaj mend një drejtor shumë të pasur, le ta quajmë Sid, i cili erdhi tek unë për ndihmë. Sid ishte në prag të divorcit. Gruaja e tij ishte e ngopur me sjelljet e tij egoiste. Fëmijët e tij të rritur nuk ishin të kënaqur me të, pasi ai kurrë nuk u kishte kushtuar shumë vëmendje atyre. Sid pranoi se vrapimi pas punëve ishte e vetmja gjë që e bëri atë të ndjehej i gjallë. Ai gjithmonë ndjeu nevojën për të fituar më shumë para.
Kur e pyeta Sidin se përse paratë ishin kaq thelbësore në jetën e tij, ai më tha që u rrit duke parë babanë e tij sipërmarrës të kalonte nëpër disa falimentime. Ai e kujtonte se sa e turpshme ishte kur familja e tij duhej të fshihej për ti shmangur kreditorët. Fëmijët e fqinjit gjithashtu do të talleshin me gjendjen financiare të tij dhe familjes së tij.
Unë i thashë Sidit se ai duhet të jetë i kënaqur me arritjet e tij. Tani ai ishte në mënyrë të pavarur i pasur dhe mund të bënte gjithçka që dëshironte. Sid tha që ai nuk ndihej i sigurt financiarisht dhe dha shumë arsye jo bindëse pse nuk mund të qetësohej.
Pasuria si lehtësim për parehatitë emocionale
Përvojat e hershme negative me prindërit duket se krijojnë fazën e ndjesisë së ulët të vetëvlerësimit. Shumë njerëz lakmitar ndjekin në mënyrë obsesive pasurinë si zëvendësim i asaj që ata mendojnë se u mungon brenda tyre. Por ata injorojnë çmimin e lartë që vjen me lakminë – një jetë e varfër emocionalisht.
Ndjekjet materialiste shpesh janë një përpjekje për të lehtësuar parehatitë emocionale. Në fakt, sjellja e njerëzve lakmitarë mund të krahasohet me atë të abuzuesve me substanca. Por ashtu si droga, pronat materiale kurrë nuk mund të sigurojnë rehatinë dhe sigurinë që të gjithë ne e dëshirojmë. Përkundrazi, sa më lakmitar të bëhemi, aq më shumë përparojmë në rrugën e vetë-shkatërrimit. Fatkeqësisht, në mesin e zënkës sonë, ne rrallë ndalemi së pyeturi veten: “Pse po e ndjek me kaq egërsi pasurinë?”
Ironikisht, lakmia nuk është edhe aq shumë çështje financiare. Është simptoma e një mendje të trazuar që përpiqet të lidhë vlerën e vetvetes me vlerën financiare, zakonisht në një nivel të nënndërgjegjeshëm. Por, si kova e rrjedhjes proverbiale që nuk mund të mbushet, kostot personale mund të jenë të larta. Shumë shpesh, lakmia vjen me stres, rraskapitje, ankth, depresion dhe dëshpërim. Për më tepër, mund të çojë në shpehi jo të mira si kumari dredhi dhe madje edhe vjedhje. Në botën e korporatave, siç shkruante John Grant, “mashtrimi është bija e lakmisë”.
Konsideratat shoqërore dhe ekzistenciale
Disa besojnë se pa një dozë lakmie, një person i caktuar, bashkësi ose shoqëri mund të mungojë motivi për të ecur përpara. Si përmbledhje, lakmia i nxit arritjet. Disa të tjerë mendojnë se lakmia është thjesht mënyra e Homo sapiensit për t’u marrë me ankthet ekzistenciale të jetës. Mund edhe të jetë një mjet për të kapërcyer vdekjen, pasi pasuritë tona vazhdojnë të jetojnë edhe pasi të vdesim ne. Në këtë kuptim, a nuk është lakmia një fakt i jetës? A nuk duhet ta përqafojmë atë?
Kjo është mjaft e vërtetë, shumë shoqëri të suksesshme drejtohen nga lakmia. Është argumentuar se sistemet politike të dizajnuara për të eleminuar sjelljen lakmitare kanë çuar pa ndryshim në varfëri, kaos dhe rezultate të tjera katastrofike. Unë besoj se, si me shumicën e gjërave në jetë, administrimi i lakmisë ka të bëjë me ekuilibrin. Ashtu si të gjitha shtysat potenciale shkatërruese njerëzore, lakmia duhet të joshet nga normat pozitive sociale, siç është bujaria. Nëse jo, ajo është e detyruar të shkaktojë trazira sociale.
Kështu, megjithëse lakmia mund të jetë e rëndësishme për përparimin ekonomik, është e drejtë të thuhet se epshi për pronat mund të kontribuojë në rënien e një shoqërie. Lakmia e pakontrolluar mund të shkatërrojë shpirtin e njerëzimit si një kancer i madh, duke metastazuar të gjithë shoqërinë. Tendenca jonë drejt konsumit të dukshëm tashmë ka shkaktuar dëme të mëdha në mjedis. Fitorja e lakmisë mbi dhembshurinë mund të shkaktojë përfundimisht rënien e qytetërimit tonë.
A ka shpresë?
Ambivalenca e shoqërisë për lakminë e bën të vështirë “ti trajtosh” njerëzit lakmitarë. Mbi të gjitha, shumë e shohin lakminë dhe tiparet e saj të lidhura – siç janë ambicia dhe suksesi material – si më e dëshirueshme sesa një problem i mundshëm i shëndetit mendor. Nuk është gjithmonë e lehtë të shpjegosh dëmin e shkaktuar nga lakmia e tepërt. Si mund të shpjegojmë se të ndihmosh të tjerët është rruga e vërtetë për përmbushjen e brendshme? Apo t’i bëjë njerëzit lakmitar të kuptojnë se mund të bëjnë diçka për problemin e tyre? Ende ekziston një gjë e tillë si vullneti i lirë. Të gjithë e kemi nga një zgjedhje.
Duke u rikthyer në rastin e Sidit, mbaj mend se sa e vështirë ishte ta bindja se ndjekja e tij e verbër pas parave nuk ishte e arsyeshme. Ndërsa u përqëndrua në akumulimin e më shumë parave, ai as që e kuptoi se ai tashmë i kishte të gjitha. Më e rëndësishmja, nëse paraja ishte masa e tij e vetme e suksesit, ai nuk mund të befasohej nëse kjo doli të ishte gjithçka që ai do të kishte ndonjëherë.
Nëse nuk mund të kënaqeni me ato që keni, nuk ka gjasa të jeni të lumtur me më shumë. Në një moment, i kërkova Sidit të më tregonte nivelin e të ardhurave që ai besonte se i duhej. Pasi reflektoi, ai kuptoi se kurrë nuk do të kishte diçka të tillë si “të mjaftueshme”. Filloi të mendojë se sa e palogjikshme dhe destruktive ishte sjellja e tij – për atë vetë dhe njerëzit në jetën e tij.
Sid dhe unë kaluam mjaft kohë duke hulumtuar çështjet e tij themelore dhe shoqëritë, mes ankthit dhe veprimeve të tij të nxitura nga lakmia. Gradualisht, ai e kuptoi se ai në të vërtetë ishte duke kërkuar vetë-pranim në mardhënie, përmes pasurimit. Ai e pa që mund të prishte zinxhirët e tij psikologjikë dhe se ai kishte zgjedhje.
Një nga detyrat më të vështira për njerëzit lakmitar është të mësojn të jenë egoist në një mënyrë të duhur. Ata duhet t’i kushtojnë vëmendje vetes së tyre të brendshme. Siç tregon rasti i Sidit, ky nuk është një proces i lehtë. Kërkon këmbëngulje, durim, përulësi, guxim dhe përkushtim. Por një investim afatgjatë në vetvete mund të jetë një antidot i fuqishëm ndaj lakmisë dhe formave të tjera të varësisë. Siç thotë filozofi Vernon Hoëard, “Ju keni për të pasur sukses në jetë atëherë kur gjithçka që ju dëshironi vërtet është vetëm ajo që ju nevojitet vërtet.”
Autor: Manfred F.R. Kets de Vries