Kur “operacioni special ushtarak” i Presidentit Vladimir Putin filloi më 24 shkurt, ushtarët rusë menduan se do të ishin në Kiev brenda disa ditësh, nëse jo disa orësh, ndërsa disa prej tyre kishin marrë me vete edhe rrobat që do të vishnin në festën e triumfit. E mbetur e vetme, Ukraina pritej të shembej. Lufta nuk rezultoi sipas planeve të rusëve.
Javën e kaluar Liz Truss u tha dëgjuesve në Mansion House në qytetin e Londrës se konflikti mund të zgjasë në të vërtetë për një dekadë. Sekretarja e Jashtme britanike tha gjithashtu se Mbretëria e Bashkuar dhe aleatët e saj perëndimorë duhet të tregojnë “guxim” dhe të ndihmojnë Kievin që të largojë rusët nga “e gjithë Ukraina”.
Vërejtjet e saj u raportuan menjëherë në kanalet ruse të lajmeve si dëshmi se lufta është në “mes Perëndimit dhe Rusisë” dhe se në Londër është vendosur që ajo të mos përfundojë derisa të arrihet një fitore e plotë dhe përfundimtare ndaj Moskës.
Një luftë e tretë botërore
Rusëve u është thënë vazhdimisht nga drejtuesit e tyre televizivë dhe kolumnistët se ata janë të përfshirë në një konflikt ekzistencial global. Por ajo që mund të dukej si një ekzagjerim i egër disa javë më parë, tani është një këndvështrim gjithnjë e më i besueshëm edhe jashtë Rusisë. Fiona Hill, deri vonë drejtoresha e lartë për çështjet evropiane dhe ruse në Këshillin e Sigurisë Kombëtare të SHBA-së, u pyet fundjavën e kaluar nëse biseda për një luftë të re të mundshme botërore ishte e largët. Ajo u përgjigj troç: Ne jemi tashmë në të. Ne kemi qenë për disa kohë.
Paralajmërime të tilla duhet të na detyrojnë të shohim përtej skenave të tmerrshme në Mariupol, Bucha dhe qytete dhe qyteza të tjera të panumërta që i janë nënshtruar një sulmi të egër nga forcat ruse që nga fundi i shkurtit dhe të vlerësojmë perspektivat më të gjera globale, duke përfshirë atë që do të thotë kjo nga perspektiva e Britanisë së Madhe dhe Evropës, dhe në të vërtetë e pjesës tjetër të botës. Nuk mund të ketë dyshim se javët në vazhdim do të sjellin vuajtje të tmerrshme në Ukrainën lindore, edhe nëse mbrojtja ukrainase është në gjendje të vazhdojë rezistencën e tyre mahnitëse ndaj sulmeve ruse.
Por ajo që ka ndodhur në nëntë javët e fundit tashmë ka pasoja sizmike, valët tronditëse të të cilave do të bëhen më të forta dhe më të rrezikshme gjatë verës për ata që jetojnë larg vijës së frontit dhe larg vetë Ukrainës.
Një kohë unike e rrezikshme
Lufta ka ardhur në një kohë unike të keqe dhe të rrezikshme në çështjet globale. Përveç kostove të pandemisë, mbyllja e porteve kryesore tregtare në bregun lindor të Kinës ka çuar në një grumbullim kronik të anijeve që presin të hyjnë për t’u ngarkuar, duke shtuar presionet inflacioniste që tashmë kanë filluar të shtyjnë kostot e të jetuarit jo vetëm ashpër, por edhe shpejt, diçka që jep pak kohë për t’u përshtatur.
Këto presione inflacioniste janë vetë, natyrisht, të lidhura ngushtë me luftën dhe me Rusinë duke përdorur burimet e saj natyrore si një armë në arsenalin e saj diplomatik dhe ekonomik. Pavarësisht përpjekjeve për të ndaluar importet e karburanteve, fluksi i lëndëve djegëse fosile nga Rusia ka vazhduar në një shkallë marramendëse, me Qendrën për Kërkime mbi Energjinë dhe Ajrin e Pastër që sugjeron se BE-ja ka shpenzuar 43 miliardë euro (36 miliardë £) që nga fillim i luftës kryesisht për gazin e tubacioneve, gazin natyror të lëngshëm, naftën bruto dhe produktet e naftës.
Pavarësisht se flitet për nevojën për veprim dhe pavarësi energjetike, realiteti është se largimi nga një mbështetje e tillë kronike e tepërt do të marrë vite, madje dekada, dhe nivele masive të investimeve në teknologji të tjera, shumë prej të cilave do të varen nga lëndët e para si nikeli ose zinku, ku Rusia gjithashtu ka një pozicion dominues në tregjet globale, nëse jo një mbytje.
Të tilla janë rreziqet e globalizimit: pretendimi për përfitimet e çmimeve të ulëta e bën shumë joshëse që të mos vlerësohen siç duhet rreziqet shoqëruese, ose të mos vlerësohen fare ato.
Thirrje zgjimi për Evropën
Goditja e papritur e ka shtyrë Mbretërinë e Bashkuar, BE-në dhe SHBA-në në gjendje krize dhe në nivele të larta bashkëpunimi, të paktën kur bëhet fjalë për koordinimin e mbështetjes ushtarake për Ukrainën dhe më gjerë: “Ne jemi të vendosur të punojmë me SHBA, BE dhe aleatët e tjerë për një plan të ri Marshall për vendin, “u tha Truss dëgjuesve në fjalimin e saj këtë javë.
Angazhime të tilla kanë “ndrysur vetullat” në shumë pjesë të tjera të botës, të cilët pyesin se ku janë “planet e tyre Marshall”, si Libia, Siria, Afganistani apo vende të tjera të përçarë nga lufta dhe konflikti vitet e fundit. Ndërsa disa mund të argumentojnë se ka shpjegime të arsyeshme në secilin rast, reagimet e ndryshme për strehimin e atyre që ikën nga Ukraina ndaj atyre të krizës së emigrantëve të vitit 2015 të shkaktuar nga lufta në Siri janë komentuar shumë, veçanërisht në shumë pjesë të Azisë.
Jaishankar, ministri i punëve të jashtme të Indisë, i vuri gjërat në terma të theksuar në konferencën e Dialogut Raisina të javës së kaluar në Nju Delhi. Kur “rendi i bazuar në rregulla ishte nën sfidë në Azi”, ai iu përgjigj një ministri të jashtëm të BE-së kur u pyet për luftën, “këshilla që morëm nga Evropa është: bëni më shumë tregti”. Ajo që ka ndodhur në Ukrainë, tha ai, duhet të shërbejë si një thirrje zgjimi për Evropën që të shikojë Azinë, ku “rendi i bazuar në rregulla ka qenë nën stres të vazhdueshëm për më shumë se një dekadë”.
Lindja e një bote të re
Nuk është për t’u habitur që diplomacia ruse ka kërkuar të përfitojë nga pikëpamjet e përhapura se Perëndimi ka qenë i mirë në kujdesin për interesat e veta – dhe duke injoruar ato të të tjerëve.
“Një realitet i ri po merr formë,” tha Sergey Lavrov, ministri i jashtëm i Rusisë në Kinë pak para se të fluturonte për në Delhi në fund të marsit.
“Bota unipolare po tërhiqet në mënyrë të pakthyeshme në të kaluarën dhe një botë shumëpolare po lind. Ky është një proces objektiv që nuk mund të ndalet.”
Komente të tilla luajnë mirë në shumë pjesë të botës, ku flitet për akset e reja të pushtetit, për multipolaritetin dhe mosangazhimin ku shtetet nuk duhet të mbajnë anën e SHBA-së/Perëndimit, të Kinës, të Rusisë apo të të tjerëve, duket se ofron alternativa tërheqëse ndaj asaj që shpesh quhet “kampizëm”. Ecja në atë litar nuk është e lehtë dhe kërkon aftësinë për të përballuar presionin nga aleatët dhe rivalët e mundshëm. Por shumë shtete mendojnë se kjo do të sjellë rezultate më të mira se alternativat.
Por ne jemi dëshmitarë të lindjes së një bote të re, një botë që si të gjitha lindjet është e dhimbshme dhe traumatike. Lavrov e shprehu këtë kohët e fundit kur tha se “kjo nuk ka të bëjë fare me Ukrainën, por me rendin botëror. Kriza aktuale është një moment fatal, epokal në historinë moderne.
“Ai pasqyron betejën mbi atë se si do të duket rendi botëror.”
Kjo mund të tingëllojë melodramatike, por aksionet vështirë se mund të jenë më të larta. Mundësia e përdorimit të mundshëm të armëve bërthamore duhet të merret shumë seriozisht. Siç tha Fiona Hill për Putinin: “Sa herë që mendoni, ‘Jo, ai nuk do ta bënte, apo jo?’ Po, po, do ta bënte.”
Një krizë ushqimore e afërt
Paralajmërimet apokaliptike për atë që mund të ndodhë brenda arenës ukrainase nuk duhet të errësojnë grupin shumë real, të afërt dhe ndoshta edhe të pashmangshëm të krizave që po shpërthejnë diku tjetër. Kontinenti i Afrikës në tërësi përballet me probleme të rënda, sipas FMN-së, këndvështrimi i fundit rajonal i së cilës paralajmëroi për pasigurinë kronike ushqimore, rritjen e niveleve të varfërisë, pabarazinë më të madhe ekonomike dhe mundësinë e trazirave sociale.
Rëndësia e Ukrainës si prodhuese e drithërave, e kombinuar me çmimet e plehrave që janë pothuajse katërfishuar në çmim në pak më shumë se një vit, krahas ngadalësimeve të tregtisë globale për shkak të pandemisë, sanksioneve dhe luftës kanë rezultuar në çmime të larta globale që ekspozojnë qindra milionë të njerëzve ndaj rreziqeve në javët dhe muajt e ardhshëm.
Tashmë ka pasur murmuritje për atë që ka përpara; Protestat për rritjen e kostove të jetesës kanë nxjerrë njerëzit në rrugë në Peru, duke çuar në vendosjen e shtetrrethimit në Lima.
Po kështu, trazirat në Sri Lanka kanë sjellë turbulenca sociale dhe politike, ndërsa pjesë të Afrikës që varen shumë nga importet e drithërave, nga Senegali në Mozambik, do të përballen me kohë testimi siç janë gjërat.
Shumë do të ndikojnë në kushtet klimatike gjatë verës, të cilat ndikojnë drejtpërdrejt në rendimentet dhe çmimet e të korrave, si dhe në konsumin e energjisë. Vitin e kaluar, më shumë se 40 për qind e aktivitetit industrial të Kinës u ndikua nga ndërprerjet dhe ndërprerjet e energjisë elektrike për shkak të motit jashtëzakonisht të nxehtë që nxiti përdorimin e ajrit të kondicionuar, ndërkohë që shpejtësitë e ulëta të erës dhe çmimet e larta të qymyrit rritën gjithashtu kostot.
Indikacionet e hershme nuk janë inkurajuese. India ka përjetuar marsin e saj më të ngrohtë në rekord, me shkollat që janë mbyllur për shkak të nxehtësisë ekstreme dhe njerëzve u është thënë të qëndrojnë brenda.
Kërkesat për energji për t’u ftohur, për shërbimet e kujdesit shëndetësor dhe për infrastrukturën energjetike që mund të përballet me temperaturat e larta janë komplikuar nga reshjet shumë të ulëta, duke çuar në stresin e ujit.
Këto janë kohë të rrezikshme, me fjalë të tjera, dhe jo vetëm për popullin e varfër të Ukrainës. Por mos kini dyshime se po jetojmë një pikë kthese në histori. Mënyra se si rrotullohen ato rrota lë shumë hapësirë për variabla, dhe në skenarët më të mirë, edhe hapësirë për shpresë: nga fatkeqësia mund të dalin iniciativa të reja që ofrojnë mbrojtje kundër kërcënimeve më të mëdha në të ardhmen, me mbrojtjen e Ukrainës shpëtimin e Polonisë, shtetet baltike dhe pjesë të Azisë Qendrore që ndihen dukshëm të shqetësuar se ku mund të qëndrojnë interesat afatgjata të Rusisë.
Mënyrat në të cilat popujt në Evropën Lindore, si dhe në Mbretërinë e Bashkuar, kanë treguar dhembshuri për ata që kanë ikur nga konflikti, kujton bujarinë e kaq shumë njerëzve dhe pamëshirshmërinë e disave.
Retë e stuhisë që shpërthyen më 24 shkurt, megjithatë, prekin të gjithë ne në mbarë botën në një mënyrë ose në një tjetër. Dhe qiejt duket se po errësohen.
Peter Frankopan është profesor i historisë globale në Universitetin e Oksfordit