Kush nuk mund ta ketë sot parasysh përkrenaren e Gjergj Kastriot Skënderbeut, të ruajtur së bashku me një shpatë në Muzeun “Kunsthistorisches të Vjenës dhe riprodhuar në një mijë forma në panoramën ikonografike krijuar ndër shekuj për heroin shqiptar?
Cili nuk i mban mend ato të sjella në Muzeun Historik Kombëtar të Tiranës në të njëjtën kohë me ekspozenë që iu bë “Mesharit” të Buzukut, shfaqur në Bibliotekën Kombëtare të Tiranës në vitin 2012, kohëra që tanimë duken aq të largëta? Edhe ata që shkruajnë duhet t’i kujtojnë bukur mirë radhët shumë të gjata dhe të heshtura të vizitorëve, të cilët u lejuan të admirojnë me kureshtje dhe nderim, armët mitike të sjella nga Vjena në Tiranë. Sak, të vetmet armë unike të heroit shqiptar, të cilat paçka pretendimeve i atribuohen atij vetë.
Por historia, siç e dimë, mund të rezervojë edhe shumë surpriza të papritura, mund të mbajë një dhuratë dije për ata që duan të kalojnë e të hedhin një sy nëpër arkivat. Në këtë rast duke shkuar pak më tej (është e qartë se duhet të flitet me dashamirësi) kujtojmë veçantinë e një primati si qyteti i Vjenës, tanimë është folur për të caktuar ose të paktën për ta ndarë nderin me një qytet tjetër si Venecia.
Pra, kështu ecën ose më mirë të themi shkuan gjërat.
Venecia: një bibliotekë e tërë e njohur tashmë për shqiptarët, e cila ka ruajtur tekstin shumë të çmuar të Statuteve të Shkodrës, për të shfletuar me këtë rast edhe një dorëshkrim me letrat e shekullit XVIII, një punë normale për studiuesin që i dedikohet kërkimit. Këtu, midis atyre letrave paraqitet edhe një listë e armëve dhe armaturës së njerëzve të famshëm të lidhur me historinë e Republikës, ruajtur në Arsenalin e Venedikut gjatë shekujve. Dhe një emër është përfshirë në atë listë plot me njerëz të famshëm si Morosini, Duodo, Mocenigo, Barbarigo, Bragadin dhe shumë të tjerë, armaturat e të cilëve janë të shoqëruar me emërimin e armëve të ndryshme. Këtu, në Arsenal, është edhe emri i Gjergj Kastriot Skënderbeut.
Armatura e Skënderbeut, domethënë e Gjergj Kastriotit, Princit të Shqipërisë, i cili luftoi me osmanët për 40 vite të vazhdueshme, shpata e tij fitimtare ekziston mbi Sallat e Këshillit të X.— pozitë
Leximi i këtij emri ishte me të vërtetë befasues: por tashmë ne kaluam vitin 2018, viti përkujtimor i Skënderbeut dhe mësojmë kështu për një prani të armëve që ende ekspozohen në shekullin XVIII në Arsenalin e Venecias? Një dhuratë e papritur! Por ku kanë përfunduar vallë sot? Ju do t’i shihni ato duke lexuar këto rreshta.
Arsenali, duhet të mbahet mend, ishte te “zemra komerciale” e Republikës, atje ku u krijuan anije, atje ku falsifikoheshin armë të të gjitha llojeve, e të kujtojmë se prej aty doli dhe një flotë e tërë: një qytet i vërtetë brenda qytetit, simbol i fuqisë detare veneciane, tashmë e përshkruar si një vend i jashtëzakonshëm nga poeti Dante Aligeri. Gjatë shekujve të gjashtëmbëdhjetë dhe shtatëmbëdhjetë, në të, disa dhoma të mëdha ishin përdorur si vende ekspozimi të pjesëve më të vlefshme që punëtorët kishin prodhuar dhe po prodhonin, shpesh pas betejave të mëdha të mbështetura nga udhëheqësit trima. Këto dhoma ishin kthyer në muze të vërteta, për të cilat u sollën njerëz të famshëm për t’i vizituar dhe udhëtarët e kulturuar.
Richard Lassels, udhëtar francez, e konfirmon këtë në udhëtimin e tij në Itali, rreth mesit të shekullit të 18-të: “Në këtë Arsenal u shfaqën shpata dhe krahët e princit Skënderbej të guximshëm të Shqipërisë …; Kjo shpatë ishte realizuar në një punishte në Venecia është quajtur Fabre e Skënderbeut, shumë e gjerë, shumë e lehtë, shumë pak e trashë dhe me një gjatësi të arsyeshme, por koha e saj është e admirueshme, si dhe ajo e zotit të saj”.
Pra, Lassels, në Arsenalin e Venecias kishte parë, ndër të tjera edhe shpatën dhe armët e Skënderbeut kurse guida i cili e drejtoi në rrugën e tij, i ishte dashur të fliste me të edhe për një farkëtar që ishte bërë i famshëm pikërisht sepse ai ishte farkëtari “personal” i Skënderbeut.
Duhet bërë gjithmonë kujdes rreth fjalëve mbi udhëzimet turistike … si dje, ashtu edhe sot! Por ajo që ka rëndësi është fama e personazhit, rëndësi ka legjenda e lidhur me të dhe lufta e tij e jashtëzakonshme që zgjati në Venecia plot dy shekuj pas vdekjes së tij; krenaria veneciane e nënkuptuar në atë histori pothuajse dukej se dëshironte të pretendonte sukseset e Skënderbeut dhe aftësisë së farkëtarit të tij venecian për të krijuar armë për të!
Në listën e lartpërmendur, përveç shenjës së armaturës së Skënderbeut, e pranishme në atë kohë në “Muzeun” e Arsenalit, na shfaqet një tjetër simbol i rëndësishëm: shpata e Skënderbeut (origjinale?) e ruajtur me xhelozi në Pallatin “Dukale” në Piacën “San Marko”, në një dhomë të Këshillit të 10-të të përdorur për një rishikim të armëve të çmuara. Në fakt, disa dhoma të Këshillit të të Dhjetëve mbajtën dy armë në mbrojtje dhe armë të ekspozuara si pjesë të muzeut.
Realisht ka mjaftuar një kërkim në dorëshkrime të tjera të Bibliotekës së “Korrer” për të gjetur konfirmimin: Giovanni Grevembroch, i cili në shekullin e tetëmbëdhjetë tregoi historinë e Venedikut me ngjyra të bukura të ujit që përshkruanin njerëz dhe gjëra, pikturoi shpatën “lavdëruar në kujtim të Skënderbeut”, e ruajtur në Pallatin “Dukale”, e cila është parë nga ai vetë dhe kopjuar njëkohësisht.
E gjithë kjo ndodhte në shekullin e shtatëmbëdhjetë, kohë kur Republika e Venecias, e ashtuquajtura Serenissima ishte e gjallë dhe jetësore: nga Skënderbeu kishte armatim në Arsenale të paradës, është e qartë se kishte edhe dhe armë të ndryshme; shpata konsiderohet autentike (një nga shumë shpatat që i atribuohen Skënderbeut!) e ndodhej në Pallatin “Dukale”.
Po sot? Nga një kërkim i parë, asnjë gjurmë nuk u shfaq. Por për t’u përgjigjur duhet të rishikojmë atë që ndodhi pas asaj fatkeqësie të vitit 1797, kohë në të cilën historia mijëvjeçare e Serenissima u mbyll krejtësisht.
Nga Arsenali, si një mbrojtje, shumë materiale u sollën pastaj në Pallatin “Dukale”, duke përfshirë shumë armë dhe forca të blinduara, ndërsa forcat franceze filluan të plaçkitnin pa mëshirë koleksionet e artit të qytetit.
Edhe një dërgesë e armëve dhe objekteve të luftës u nisën nga deti në drejtim të Francës, e cila në fakt u mbyt – shkroi kronika – pranë Korfuzit. Bucintoro u dogj nga reflektimi i pasqyrave (!!), kurse u zbras (!) uji i basenit të San Marco për t’i rimarrë pluhurin e artë. Në Bucintoron e shekullit të kaluar, mbani mend, ai kishte rreshtuar statujën e njohur zakonisht si “Gjigandi”, domethënë Gjergj Kastriot Skënderbeu, mbuluar e gjitha me pllaka argjendi.
Paqja ndërton ura, lufta i shkatërron ato. Kjo për fat të keq ndodh në çdo kohë, në çdo gjerësi.
Francezët shkuan deri diku pasi atë që nuk bënë ata e morën përsipër austriakët dhe koleksionet e tjera të artit, relike të tjera migruan, këtë herë jo nga Venecia në Paris, por në Vjenë; në fund të shekullit të tetëmbëdhjetë: Federico Berchet, në kontakt me drejtorin e Muzeut të Vjenës, Boeheim, konfirmonte ekzistencën e disa armatimeve të transferuara atje: ndër të tjera, gjendeshin ajo e Sebastiano Venier, Bartolomeo Colleoni, Melchiorre Michiel, Agostino Barbarigo.
Po ajo e Skënderbeut? Nga Venecia, ku shkoi, së bashku me shpatën “e tij”?
Sot në Pallatin “Dukal” në Venecia ekzistojnë shumë pak elementë të armaturës antike të pambuluar, në të cilën kryhet puna për identifikimin dhe përshkrimin e saktë. Në Muzeun “Correr” ka “pllaka” të shumta të Stradioti dhe shumë armë të pa kataloguara.
Në cilin muze evropian ose në të cilën është mbledhur edhe koleksioni privat “Skënderbeu”, që mund të jetë një relike e çmuar e historisë së Shqipërisë? Cili e mori atë dhe si u rikthye nga Venediku që e kishte ruajtur me xhelozi për shekuj me radhë? A mbijeton pa ndonjë etiketim specifik në ndonjë muze apo në ndonjë koleksion privat në Evropë? Hulumtimet sapo kanë filluar dhe gjetja e saj është një sfidë e hapur.
Por ndërkohë, duke mësuar për ekzistencën e tij dhe respektin me të cilin e kishte zbukuruar gjithashtu Pantheonin e Arsenalit të Venedikut, është një faqe, deri dje e pabotuar, e cila e nderon historinë e Shqipërisë dhe të Skënderbeut të saj të shquar/ Lucia Nadin, Gazeta Shqiptare. – Shpërndaje dhe Pëlqeje gazetën MekuliPress