Bojan Gavriloviç
Përktheu: MekuliPress
Një mik më tha shumë vite më parë: “Serbët i urrejnë kroatët, kroatët i urrejnë serbët, por serbët i nënçmojnë shqiptarët”. Me kalimin e kohës, ky vështrim u vërtetua jo vetëm si përshkrimi më i saktë i marrëdhënieve mes serbëve dhe shqiptarëve, por edhe si çelësi i zgjidhjes së “çështjes së Kosovës”. Domethënë, ai çelës nuk gjendet në Kosovë, në Kombet e Bashkuara apo në Bashkimin Evropian, por në vetë Serbinë, në ndryshimin e përcaktimit vlerësor të shqiptarëve nga vet serbët.
Saga e Kosovës mesa duket po hyn në fazën përfundimtare. Në një dinamikë të përshpejtuar nga kriza ndërkombëtare për shkak të agresionit të Rusisë kundër Ukrainës, vendimet e gabuara që janë marrë prej dekadash në lidhje me Kosovën më në fund po japin rezultat. Ajo që i motivon vendet perëndimore për të prerë nyjën e Kosovës dhe për të siguruar një lloj zgjidhjeje për statusin e Kosovës është përtej analizës së shkurtër të këtij teksti. Ajo që do të përpiqem të theksoj është ajo që mungon dhe ajo që është kyçe për arritjen e një paqeje të qëndrueshme dhe pozitive ndërmjet Serbisë dhe Kosovës dhe më gjerë në rajon. Paqja pozitive është një koncept i zhvilluar në studimet e paqes për të përshkruar një shtet që shkon përtej konfliktit të armatosur.
Aktorët shtetërorë apo kuazi shtetërorë në media theksojnë se zgjidhja e marrëdhënieve të Serbisë me Kosovën duhet kërkuar brenda “vijave të kuqe” të përcaktuara më parë. Sipas pikëpamjeve të tilla, qëllimi më i rëndësishëm është garantimi i sigurisë për serbët e Kosovës, forcimi i pozitës së pakicës serbe në Kosovë përmes një lloj autonomie institucionale, parandalimi i njohjes formale të Kosovës nga Serbia dhe anëtarësimi i Kosovës në organizatat ndërkombëtare, në radhë të parë në OKB. Të ruaj tregun e Kosovës dhe të siguroj interesat ekonomike që ka Serbia në atë zonë.
Gazetari Idro Seferi ka thënë së fundmi diçka mjaft të vërtetë në një nga performancat e tij të shkëlqyera. Domethënë, ai synonte shfaqjet e neveritshme të shumicës së politikanëve/analistëve serbë, të cilët në të njëjtën frymë flasin për Kosovën si treg të produkteve serbe dhe i dehumanizojnë hapur shqiptarët e Kosovës. Ai tha se nuk mund të flitet për shqiptarët si qenie inferiore dhe, në të njëjtën kohë të theksojnë rëndësinë e konsumit të biskotave plazma nga shqiptarët.
Këtë arrogancë koloniale, që pothuajse të gjithë ia lejojnë vetes në daljet publike kur flasin për shqiptarët e Kosovës, duke i dhënë vetes të drejtën të interpretojnë “çfarë duan realisht”, “qëndrimin e tyre ndaj serbëve”, “si rrinë bashkë”, “Mentaliteti i tyre fisnor nuk është pasoja, por në fakt shkaku i problemit. Për shembull, Milan St. Protiq ka deklaruar së fundi: “Ata (shqiptarët e Kosovës) nuk mund të dalin nga vetëdija e tyre fisnore… qëllimi i tyre intim është Kosova pa asnjë serb, të mos gënjejmë veten”. Nuk ka kuptim të numërojmë marrëzi të ngjashme dhe shumë më të këqija se këto që shpërndahen pa kursim në hapësirën publike (serbe). Meqë ra fjala, të themi të vërtetën, serbët si popull nuk kanë asnjë bazë reale për një ndjenjë të tillë superioriteti ndaj fqinjëve të tyre jugorë, por përkundrazi kjo është pasojë e rrëfimeve të përsëritura vazhdimisht të bazuara në naivitetin, egocentrizmin dhe parochializmin e një një pjesë e mirë e elitës intelektuale serbe që i prodhon ato. Sido që të jetë, deklarata të tilla, të cilat shkojnë përtej thjeshtimit bruto dhe i shndërrojnë historitë dhe shembujt anekdotikë në fakte të verifikueshme empirikisht, duhet të shihen si faktori kryesor që pengon normalizimin e marrëdhënieve me Kosovën si shtet dhe shqiptarët si popull.
Si mund të pajtoheni me dikë që është dehumanizuar hapur, vazhdimisht dhe në mënyrë të pamëshirshme në hapësirën publike për 30 ose më shumë vitet e fundit? Si të merreni me brejtësit, buburrecat dhe dëmtuesit e tjerë, si t’i lejoni ata në OKB?
Ana tjetër e medaljes është theksimi i herëpashershëm i virtyteve të popullit shqiptar, por që burojnë pikërisht nga prapambetja e tij. Legjenda e BESËS, një premtim i fortë që duhet mbajtur edhe me çmimin e jetës, është shembulli më i mirë i një qasjeje të tillë. Ky është në fakt një fenomen i ngjashëm me atë të egërsirës fisnike, që edhe pse në parim pozitiv, përsërit stereotipet ekzistuese për shqiptarët si të tjerët.
E vetmja rrugë përpara është vetë-reflektimi dhe një proces shoqëror në të cilin do të ndryshojë ky imazh dhe qëndrim dominues ndaj shqiptarëve. Në këtë kuptim, propozimi gjermano-francez apo evropian për marrëveshjen bazë të Kosovës dhe Serbisë është i pamjaftueshëm, edhe nëse zbatohet plotësisht, gjë që vështirë se do të nisë procesin e ndryshimit të matricës negative të marrëdhënieve serbo-shqiptare.
Ajo marrëdhënie (shqiptaro-serbe) nuk mund të “shërohet” përmes njohjes formale të të drejtave të barabarta, madje edhe detyrimit të Serbisë për të mos kundërshtuar anëtarësimin e Kosovës në organizatat ndërkombëtare dhe Kosova për të ofruar një nivel të duhur të vetëqeverisjes për komunitetin serb. Për ndryshime reale në dinamikën dhe paradigmën negative të marrëdhënieve mes dy kombeve, nevojiten hapa më vendimtarë dhe shumë më të guximshëm, gjeste më të forta se deklaratat e zbehta të të drejtave të barabarta dhe pranimi i marrëveshjeve përmes veprimeve indirekte.
Opozita e vërtetë dhe shoqëria civile në Serbi duhet të mbështesin qartë dhe me zë të lartë pranimin e planit të propozuar në tërësinë e tij, duke përfshirë anëtarësimin e Kosovës në organizatat ndërkombëtare. Ata duhet të inkurajojnë institucionet shtetërore që të shkojnë një hap më tej: t’u kërkojnë falje të sinqertë qytetarëve të Kosovës për krimet e kryera, të caktojnë ditë zyrtare zie dhe përkujtimore, të avokojnë për ndjekjen penale të krimeve dhe, më e rëndësishmja, të të marrin përsipër pagesën e kompensimit dhe masat e tjera të dëmshpërblimit për viktimat e shkeljeve të të drejtave të njeriut dhe persekutimeve të kryera nga forcat serbe në Kosovë.
Vlerësohet se mijëra gra dhe burra në Kosovë kanë qenë viktima të dhunës seksuale dhe abuzimit gjatë luftës. Në vitin 2014, Kosova i njohu ligjërisht këto viktima dhe vendosi një program mujor të kompensimit. Më e pakta që mund të bëjë Serbia është të marrë përsipër financimin e këtij programi dhe të forcojë rehabilitimin (përmes kujdesit mjekësor dhe psikologjik) të të mbijetuarve. Edhe imagjinata më e egër e djathtë nuk mund t’i mohonte këto krime.
Së pari, kush me mendjen e tij të mirë në një shoqëri patriarkale si ajo në Kosovë do ta ekspozonte veten ndaj stigmës dhe do të paraqitej në mënyrë të rreme si viktimë e përdhunimit të kryer nga shtypësit e urryer serbë? Gjithashtu, teoria e mundshme e konspiracionit që mund të parashtrohet, se vetë terroristët shqiptarë kanë dhunuar viktimat shqiptare të veshur me uniforma serbe, është shumë e çmendur edhe për rrethanat serbe. Përveç kësaj, zyrtarët serbë duhet të inkurajohen që të punojnë në identifikimin e trupave të viktimave të transportuara në frigoriferë dhe të varrosura në vende të ndryshme, duke shënuar dhe përkujtuar vende të tilla dhe për të krijuar një program për kompensimin e familjeve të viktimave.
Prandaj, mënyra e vetme për të garantuar sigurinë e vërtetë për serbët në Kosovë është shërimi i plagëve të të dy kombeve. Forcimi i marrëdhënieve ekonomike dhe fuqizimi i institucioneve potenciale të pakicës serbe në Kosovë duhet të fillojë duke marrë përgjegjësinë e palës serbe dhe duke u përpjekur që, në masën e mundshme, të korrigjojë padrejtësinë dhe të kompensojë vuajtjet e shkaktuara për viktimat shqiptare dhe familjet e tyre. Një ndërprerje e thjeshtë e politikës së shantazhimit të Kosovës duke penguar marrjen e atributeve të shtetësisë nuk do të ndryshojë qëndrimin e publikut kosovar ndaj minoritetit serb, Serbisë si shtet dhe serbëve si popull. Këtë mund ta shohim në shembullin e marrëdhënieve të Serbisë me Kroacinë dhe Bosnje-Hercegovinën, ku herë pas here shpërthejnë incidente të vogla apo të mëdha me ngjyrime etnike.
Natyrisht, nuk duhet të kemi iluzione se vendimmarrësit aktualë në Serbi do t’i ndërmarrin vërtet hapat e përmendur në të ardhmen e afërt. Megjithatë, këto lëvizje duhet të mbahen në tavolinë si pjesë e debatit publik. Këtë duhet ta bëjë kushdo që guxon të flasë dhe të vendosë për çështjen e Kosovës. Së fundi, pavarësisht se sa destruktive dhe themelore është qeveria aktuale në Serbi në kuptimin e proceseve demokratike, duke shkelur dhe diskredituar vetë konceptin e të drejtave të njeriut – është e mundur të imagjinohet se ajo do të bëjë hapa mikro në drejtimin e duhur për arsye krejtësisht pragmatike. Ne duhet të punojmë dhe të ndërtojmë mbi këtë.
Peščanik.net/Përktheu: MekuliPress.com/