Vështrim në fëmijëri
Banonim në pallatin numër 64, një pallat i verdhë në formë L-je, pranë maternitetit të vjetër të Tiranës, në bulevardin “Dëshmorët e Kombit” atëherë, sot “Zogu i Parë”.
Nuk di si ia kanë ndryshuar ngjyrat tani, por atë kohë mbahej si nga pallatet më të mirë. Familja e Petro Markos banonte në shkallën e dytë, kati i dytë djathtas, pikërisht mbi hyrjen e pallatit dhe përballë kishte familjen Fishta, familje dëshmori. I biri, Jamarbër, ishte djalë me një fantazi të zhvilluar dhe pak më i madh se ne në moshë. Arianitës apo Tekës, siç e thërriste Safua, i pëlqente piktura dhe çokollatat. Më vonë, kur familja u bë me halle shumë, ajo mbajti mbi supe gjithë barrën e saj.
Ai pallat kishte pesë hyrje dhe mjaft fëmijë që ta mbanin zgjuar pallatin gjithë ditën, me përjashtim të orës 3-5 pasdite, gjatë verës, ku nuk duhej të pipëtinte asgjë. Në atdhe akoma mbahet ky orar pushimi, ne këndej përtej oqeanit e kemi harruar fare.
Petro Marko, burrë i pashëm, portreti i të cilit është përjetsuar në skicën e famshme të së shoqes, Safos, në profil , me kaçurelin në ballë e cigaren në buzë, për ne fëmijët ishte autori i ‘Shpellës së Piratëve’. Tek ai shikonim Rusman El Namsurin dhe Mejreme El Mejrem al Katar…
Kur doli novela e ftuan në shkollë të na fliste për të. Shkolla jonë fillore, “Lidhja e Prizrenit”, qe vetëm një rrugë më tutje, fill pas murit të Dervish Hatixhesë… Eh, këtu më zgjohen kujtime të tjera, por nuk do të ndalem tek to, për të mos u larguar nga tema. E vërteta është që në atë moshë që ishim ne, shkrimtari nuk na dukej i MADH. Petro Marko ishte si të gjithë prindërit tanë, bënte edhe ai pazar me ato rrjetat plastike, nëse ju kujtohen, që nuk di pse u këputeshin fijet e domatet binin rrugës. Dyqanet ishin aty rrotull. Kur nuk kishte rrjeta në dorë, mbante duart prapa e cigaren në buzë. Shëtiste. Njëherë mbajti këmbët e ktheu kokën pas. Sapo kishte kaluar një grua e bukur. Ne gocat e klasës së katërt fillore vumë dorën tek buzët e kukurisëm pak dhe pastaj vazhduam lojën. Luanim sa shqepeshim, tërë ditën e ditës.
Për ne fëmijët shejtanër të pallatit 64, oborri qe dhurata më e madhe që mund të na bëhej. Mënyra se si qe ndërtuar ai, si bryl që bashkonte rrugën e Fortuzit me bulevardin, kishte krijuar nga brenda një oborr të madh trekëndësh, që na mbante tërë ditën aty. Madje ftonte edhe fëmijë të tjerë nga pallatet përreth. Aty luanim me top, luftash, shtetesh, pincash dhe kumançe. Kjo e fundit ishte lojë e preferuar për ne, por jo për banorët që ankoheshin, sepse ne përdornim hyrjet e shkallëve të pallatit si “pozicione” e bënim zhurmë. Zakonisht, shkalla e parë dhe e dyta ishin më të mirat se aty fqinjët ishin “më të urtë”. Shkalla e dytë, me xhamat e thyera, ku banonte familja Marko, na jepte dorë më shumë. As shkrimtari e as e shoqja nuk u ankuan asnjëherë nga ne, ndërkohë që nga shkallët e tjera na përzinin.
Një pasdite shiu, tek ishim mbledhur aty duke treguar barcaleta, shkrimtari mbajti këmbët e më zuri bishtalecin. Bashkë me të qe edhe e shoqja, Safoja.
– Ja, për këtë vajzë të kam thënë t’i bësh një portret…
– Ah, mbesën e nënë Davës! – tha ajo, duke vënë buzën në gaz.
Me gjyshen time ata kishin muhabet. Petro vinte për vizitë dhe i dëgjoja që flisnin për tema interesante, për zakone të krahinave e tradita historike. Madje aty më zuri veshi për herë të parë që thuhej se himariotët mendohet të jenë nipër të mirditorëve. Flisnin për origjinën e emrave katolikë të bregdetit. Tregonin edhe një gojëdhënë, të cilën nuk e harrova tërë jetën. Qe për Kurveleshin. Unë kisha parë në shtëpinë e gjyshes librat e Petros Markos “Hasta la vista” dhe “Qyteti i fundit”. Nga nëna kisha dëgjuar që Petro kishte qenë luftëtar në Spanjë. Një djalë i ri nga bregdeti shqiptar kishte shkuar të luftonte për Spanjën!
Tek ne vinte shpesh për vizitë edhe Dr. Konçita, mjekja e talentuar spanjole, mikeshë e mamasë, e ndonjëherë vetiu lidhej biseda për Petro Markon, që kishte luftuar në Spanjë. Atje kishte qenë edhe Heminguej, por luftëtari shqiptar i Spanjës pat rënë në burg. (Thonë që e liroi romani i tij “Hasta la Vista” meqë edhe kryeministri i vendit kishte luftuar në Spanjë). Ja një fragment nga letra, që Heminguej i madh i kish dërguar Petro Markos:
“I dashur Petro, mora romanin tuaj “Hasta la Vista” dhe ju falënderoj. Mjerisht unë nuk e lexoj dot se nuk e di gjuhën tuaj. Vetëm për një gjë jam i sigurt: shkrimtari që do njerinë dhe vdes për të, shkruan mirë”.
Ernest Heminguej”.
Jeta fluturon shpejt, kujtimet zbehen, por Petro Marko ka për të mbetur i pavdekshëm për lexuesin për veprën që la dhe i paharruar për të gjithë ata që e kanë njohur personalisht, për portretin njerëzor, qoftë edhe për portretin e tij në atë skicën e thjeshtë bardhë e zi, profilin me një kaçurel në ballë, një cigare në gojë e tymin e saj që dridhet në ajër.
