Claudio Magris
Amis faux, miq të rremë. Kështu gjuha franceze i përkufizon fjalët që u ngjajnë fjalëve të një gjuhe tjetër, të cilat megjithatë kanë një kuptim tjetër dhe prandaj mund të çojnë në keqkuptime dhe gabime. Edhe në moral, dhe aq më tepër në politikë ka miq të rremë – të rremë objektivisht, edhe nëse subjektivisht kanë qëllime të mira – që mund të dëmtojë rëndë kauzën që duan të mbrojnë. Një nga këto shkaqe, ndonjëherë të dëmtuara nga zelli i tepruar, i shoqëruar me aftësi të dobëta kritike dhe një retorikë të vetëdijshme është një kauzë e mirë par exellance, themeltare për qytetërimin njerëzor dhe politik edhe sot, ndonjëherë në problemet dramatike: sensi i barazisë së të drejtave dhe dinjitetit të të gjithë njerëzve me lëkurë të bardhë, të verdhë apo të zezë, me besim katolik, islam, budist apo ateistë fare, biznesmenë të pastrehë, studentë të shkëlqyer apo studentë të ngelur, kampionë në sporte apo të sëmurë terminalë. Italia nuk është – ose të paktën nuk është ende, një vend racist ose tërësisht i prekur nga barbari të tjera.
Është mashtruese dhe e rrezikshme, shkroi Goffredo Buccini në një artikull të fortë për “Corriere”, të zëvendësosh stereotipin e italianit brutal me atë të italianëve të mirë; gjithmonë në të njëjtin artikull vihet theksi te iniciativa bujare dhe kurajoze e vullnetarëve dhe e komuniteteve të ndryshme në ndihmë të migrantëve, për të cilët këta të fundi kanë qenë mirënjohës. Megjithatë, ka shenja të regresionit, siç dëshmohet nga rastet e dhunës që raportohen në lajme. Disa javë më parë, për shembull, një rast i pakëndshëm ka ndodhur në Trieste. Në autobusin e linjës 9, një emigrant nuk mund të zbriste në stacionin e tij, sepse turma e udhëtarëve e pengoi atë të arrinte në kohë te dalja. Meqenëse autobusi ishte ndalur pak metra para një semafori, ai me mirësjellje kërkoi që t’i hapej dera.
Shoferi mund t’ia kishte plotësuar kërkesën, pa pasoja, ose të refuzonte, gjë që gjithashtu do të ishte e drejtë, meqë nuk është mirë të shkelen rregullat. Por shoferi, siç më tregoi një dëshmitar që kishte rastitur aty, i është kthyer pasagjerit fatkeq, duke e ofenduar në mënyrën më vulgare dhe duke e mallkuar, një “fjalim” që gjeti mbështetjen e shumicës së udhëtarëve të tjerë.
Vetëm një zonjë në moshë të thyer ka protestuar në mënyrë qytetare, duke u thënë bashkëudhëtarëve që duhej t’u vinte turp dhe duke i kërkuar shoferit, i cili në fund të fundit është një shërbyes publik, të tregonte teserën e shërbimit, duke qenë se edhe mallkimi është një shkelje ligji.
Siç dihet, gjaku nuk bëhet ujë dhe ekzistojnë ende raca superiore, si ajo e zonjës, dhe raca inferiore, si ajo e shoferit. Episodi është i shëmtuar, por i parëndësishëm dhe shumica e italianëve, ne italianëve, nuk sillen në këtë mënyrë dhe kjo tregon se ata i kuptojnë vuajtjet e kaq shumë njerëzve që ikin nga kushtet kafshërore, ku janë të ekspozuar ndaj dhunës, shfrytëzimit, gjysmëskllavërisë autentike, si ajo e punonjësve të paligjshëm nën “sundimin” e padronëve të tyre, dhe nganjëherë deri në vdekje ose deri në mbytjen në det të fëmijëve të tyre.
Por, për të çarmatosur ose të paktën për të luftuar urrejtjen dhe paragjykimin kundër atyre që janë të mjeruar, duhet para së gjithash të mos nxisësh pa dashje me vetëmjaftueshmëri arrogante dhe thjeshtësi simbolike, as me injorancën e problemit të maskuar me supozimin e të qenit shpirtra të ndriçuar. Kërcënimet e “pushtimit masiv” nga deti tani theksohen fuqishëm, për të krijuar një klimë të refuzimit të përgjithshëm, por duhet të jemi të vetëdijshëm se nesër problemi mund ngrejë pyetjen se si duhet të reflektojmë dhe të përballemi në mënyrë humane dhe racionale.
Nxitjes së egër të urrejtjes dhe refuzimit duhet t’i përgjigjemi me të dhëna të sakta, duke korrigjuar shqetësimet e pabazuara apokaliptike, duke theksuar aspektet pozitive të fenomenit (për shembull në nivelin kontribues apo gatishmërinë për të pranuar punë të refuzuara nga të tjerët etj). dhe duke i bërë llogaritë – me zemër të ngrohtë, por mendje të ftohtë – me problemet reale dhe aspektet negative. Bamirësia, e krishterë dhe jo vetëm e krishterë, dhe vëllazëria njerëzore nuk janë kuptime ndërtuese, objektisht të rreme edhe kur janë me qëllime të mira. Diversiteti është një e mirë thelbësore e jetës, por është marrëzi dhe kundërproduktive të përsëritet se si “ajo çka është ndryshe është e bukur”.
E veçanta, siç shkruante mbrojtësi i lirisë dhe diversitetit, Predrag Matvejeviç, ende nuk është një vlerë; vlera është ajo sesi e veçanta, identiteti e paraqet veten në konsorciumin njerëzor dhe në marrëdhëniet me të tjerët. Ndoshta ajo gjyqtarja e tmerrshme gjermane, e cila pak kohë më parë liroi një përdhunues turk, besonte se ishte progresive, kur thoshte se përdhunimi ishte pjesë e kulturës së atij njeriu, ndërkohë që ai jo vetëm kishte shkelur ligjin që duhet të jetë i njëjtë për të gjithë, por gjithashtu harroi se ka edhe kultura çnjerëzore dhe të papranueshme si ajo naziste. Në këtë mënyrë, ka ushqyer paragjykimet anti-myslimane, duke lënë të kuptohet se turqit në përgjithësi janë përdhunues.
Siguria e qytetarëve përballë çdo dhune, të kryer nga dikush – i bardhë apo i zi qoftë, miliarder ose i pastrehë – është një pasuri e domosdoshme dhe ta lësh mbrojtjen e duhur në duart e atyre që e lartësojnë atë, për të përjashtuar disa dhe për të mbrojtur të gjithë është një autogol i rëndë. Më shumë se një vit më parë, në Friuli-Venezia Giulia, një emigrant përdhunonoi një grua. Debora Serracchiani, atëherë ish-kryetare e PD-së rajonale, tha se, përveç dënimit të krimit, pavarësisht ngjyrës së lëkurës së atij që e ka kryer, ai njeri, i cili ishte pranuar dhe rregulluar në shoqëri, ishte treguar mosmirënjohës karshi vendit mikpritës.
Emra të njohur u vunë menjëherë në rresht kundër Serracchiani-t duke e akuzuar atë si armike e emigrantëve. Ka shumë njerëz që i vijnë në ndihmë të keqes, duke besuar se po e luftojnë, si zonja, që në një emision televiziv mbi temën e emigrantëve, u ankua se midis të pranishmëve në atë transmetim të bardhët ishin shumë më të shumtë në numër se zezakët. Kur isha në Kinë, nuk u mërzita, sepse në rrugë dhe madje edhe në një emision televiziv ku isha, kinezët ishin shumë më të shumtë se italianët, për të mos përmendur triestinët.
Do të ishte mirë që të mos përdorej termi “fashist“, si një fyerje për të gjitha përdorimet, por ta përdornim atë vetëm në kuptimin e saktë historik politik. Shumë vite më parë në Universitetin e Torinos, një student, i cili dëshironte të bënte “provimin e grupit“, u paraqit në provimin e letërsisë gjermane, por ishte vetëm dhe nuk donte t’ia dinte se ku dhe kush ishin të tjerët. Kur konstatova se, në çdo rast, ai nuk mund të merrte provimin e grupit sepse ishte vetëm, ai u përgjigj: “Ti je një fashist“; gjë të cilës unë iu përgjigja se ndoshta isha fashist, por ai sigurisht nuk ishte në një grup. Një tjetër shmangie pozitive dhe e dëmshme për të gjithë ishte vendimi, vite më parë, nga autoritetet shkollore të Danimarkës për të ndryshuar nga leximi i librave në shkolla – për shembull, por jo vetëm, nga përralla e Andersenit – ndonjë referencë ndaj traditës së krishterë, në mënyrë që të mos ofendoheshin besimtarët e feve të tjera. Idiotë të dobishëm, thuhej dikur duke aluduar për komunizmin, ndërsa sot ato janë të dobishme për reagimin dhe mbylljen.
Kjo dispozitë e shkollës pengoi integrimin e të huajve; integrimi që ndodh kur të ardhurit prahohen dhe i afrohen njëri-tjetrit me respektin për botën e re ku kanë hyrë dhe kulturën e saj, duke u pasuruar vetë dhe duke e pasuruar atë me kulturën e tyre. Integrimi nënkupton të hysh në kulturën e një vendi dhe ta bësh atë më të gjallë me kulturën tënde të origjinës. Kushdo që do ta zhdukë kryqin, është një fanatik si kolonizatorët që shuan shenjat e qytetërimeve që ata i kishin shkatërruar pothuajse.
Shumë prej këtyre miqve të rremë duhet të mësojnë nga Akbari i Madh, perandori Mogul i shekullit të gjashtëmbëdhjetë dhe krijuesi i një kulture të rafinuar në perandorinë e tij të madhe, e cila përfshinte të gjithë myslimanët sauditë si ai, hindutë, budistë nga shkolla të ndryshme dhe të krishterë.
Akbari u kërkoi këtyre burrave të mësuar të feve të ndryshme, duke përfshirë edhe disa jezuitë, të përkthenin reciprokisht tekste të ndryshme të shenjta, në gjuhët e tyre përkatëse. Sovrani i madh e dinte se integrimi i kulturave të ndryshme është themeli i qytetërimit dhe i një shteti. Fati i botës është global dhe ndoshta e ardhmja do të rrisë vështirësitë tona, ndoshta do ta bëjë më të vështirë që t’i ndihmojmë ata që janë viktima të padrejtësive dhe vuajtjeve kafshërore.
Ne jemi përballur me një nyje shumë të vështirë gordiane që duhet zgjidhur, sepse në të mblidhen të gjitha tragjeditë personale dhe kolektive, lojëra të fajësimit nga vende të ndryshme që duan të lajnë duart dhe nuk guxojnë ta thonë, pengesa ekonomike dhe madje edhe në mënyrë të pashmangshme dhe domosdoshmërisht burokratike e ligjore, tregtinë kafshërore të skllevërve dhe iniciativat humanitare. Nuk duket në horizont asnjë Aleksandër i Madh që mund ta zgjidhë atë nyje me një goditje të shpatës, siç bëri ai me atë të Gordit. Ndonjëherë krijohet përshtypja e një përmbysjeje, e cila në ritmin me të cilën ndodhin ngjarjet sot po fshin qytetërimin evropian dhe universal, të cilin e konsideronim të arrirë njëherë e përgjithmonë në parimet e tij themelore – barazinë para ligjit, të drejtat universale të çdo individi – dhe që për ne identifikohet me vetë njerëzimin
Për shembull, Branko Milanoviç, një ekonomist i cili ka punuar në detyra të larta në Bankën Botërore dhe që ka denoncuar pabarazinë dhe rënien e klasës së mesme, propozon për pranimin e emigrantëve, futjen në përdorim të një niveli të shtetësisë të diferencuar dhe ndërmjetës, për shembull tatim më i lartë për emigrantët dhe më pak akses në shërbimet sociale. Në këtë mënyrë, thotë ai, të gjithë do të ishin të kënaqur: emigrantët sepse do të kishin më pak vështirësi për t’u mirëpritur dhe vendasit sepse me taksat që do t’u mblidheshin të ardhurve, do të rrisnin të ardhurat e vendit dhe sepse do të ndiheshin qytetarë të privilegjuar të klasit të parë – sepse që ta ndiesh veten i tillë, ju e dini, duhet të ketë qytetarë të tjerë të klasit të dytë.
Fakti që këto ide të gabuara që shkatërrojnë themelet e qytetërimit tonë dhe të pikëpamjeve tona për lirinë dhe barazinë diskutohen seriozisht si propozime që duhen vlerësuar, tregon rrezikun e një regresioni që të lë me gojë hapur. Për më tepër është e nevojshme që të shmangen gabimet që, edhe pse nisur nga qëllimet e mira, mund të kenë efekte kundërproduktive. Në një të ardhme kaq të pasigurt dhe të paparashikueshme, situata të tilla mund të shpërthejnë me dhunë. Nuk është mirë të bëhemi si ata politikanë evropianë, të cilët pas atentatit në Sarajevë menduan se do të kishte një luftë të vogël pa ndonjë rëndësi dhe lehtësisht të fitueshme, për shembull e Perandorisë së Habsburgëve me Serbinë e vogël. Pas katër viteve të Luftës së Dytë Botërore dhe miliona të vdekurve, jo vetëm ajo Perandoria e vjetër e Habsburgëve, por edhe vetë Evropa nuk ishte më.