Plot 763 vjet më parë, Bagdadi u përball me një pushtim mongol, i cili shkatërroi dhe i dha fund periudhës së tij të lavdishme 500-vjeçare të një mbrothtësie shumëplanëshe me nam. Qyteti ishte i njohur në atë kohë si metropoli botëror dhe kryeqyteti i Kalifatit Abasid.
Trupat pushtuese mongole filluan të mbërrinin në periferi të Bagdadit më 29 janar 1258 dhe shkatërruan qytetin më 10 shkurt, pas rrethimeve dhe betejave asimetrike.
Historiku dhe shkaqet
Kalifati Abbasid ka vuajtur nga dobësi të mëdha në vitet e tij të fundit, ndërsa Al-Mustasim Billah, halifi i fundit abasid, u karakterizua nga një indiferencë, sipas mendimtarit dhe historianit islam Dr. Imada al-Din Khalil.
Khalil shtoi se “Al-Mustasim Billah nuk u përpoq të formonte një front islam për të kundërshtuar pushtimin mongol. Kjo është arsyeja pse ai u ndëshkua, dhe mongolët e therën atë si një kafshë”.
Ai tregon se halifi abasid nuk u shqetësua aspak, por i shpërndau ushtarët, duke lënë vetëm 12,000 sosh aktivë, të cilët filluan të lypin në tregje.
Nga ana tjetër, Mustafa Hashem, një profesor i abasidëve të vonë dhe historisë së mongoleve, thotë se fiset mongole u rritën në kushte të vështira klimatike, duke praktikuar dhunë dhe mashtruar për të siguruar jetesën. Ata fituan karakteristika mizore që i bën ata njerëzit më të rrezikshëm në botë e në histori të njohur për vrasje dhe shkatërrim.
Hashem shtoi se të gjitha këto kushte të vështira i shtynë mongolët të konsideronin seriozisht zgjerimin dhe pasi Genghis Khan arriti të vendoste bazat e sundimit të tij në shtëpi, ai vazhdoi të zgjeronte kufijtë e shtetit të tij jashtë Mongolisë.
Genghis Khan i drejtoi trupat e tij kundër Perandorisë Kineze në lindje, duke i shkaktuar humbje. Ai pastaj vazhdoi në perëndim për të kundërshtuar Perandorinë Khorezmian, e cila nuk i rezistoi sulmit, beson Hashem.
Sulmi mbi Bagdadin
Mongolet filluan të përgatiteshin për përmbysjen e Kalifatit Abasid në Bagdad, sipas një plani të hartuar nga Perandori Mongke-khan në 649 AH ose 1251 sipas kalendarit Gregorian, dhe ia caktuan misionin e zbatimit të planit vëllait të tij Hulagu- khan, sipas Hashem.
Ai tregon se Hulagu-khan filloi marshimin drejt Bagdadit me një ushtri të madhe, të cilën ai arriti ta pushtonte në vitin 656 pas Hixhrit, ose 1258 sipas kalendarit Gregorian, pas betejës në të cilën ushtria abaside u mund pranë Dujail afër Bagdadit. Pas inkursionit në qytet, ata filluan të vrisnin, plaçkitnin dhe digjnin, e midis viktimave të tyre ishte dhe Halifi abasid Al-Mustasim Billah dhe disa anëtarë të familjes dhe shoqëruesit të tij.
Hashem tërheq vëmendjen për faktin se Iraku humbi pavarësinë e tij politike pas pushtimit të Bagdadit dhe pjesës tjetër të qyteteve, duke u bërë pjesë e një perandorie të gjerë të njohur si Perandoria Ihanid.
Studiuesi i historisë islame Khaldoun Hamid al-Kubaisi citon Imam Ibn Kethirin dhe të tjerët të thonë se mongolet pushtuan Bagdadin dhe vranë midis 800,000 dhe 1.8 milion njerëz, dogjën mijëra libra dhe hodhën shumicën e tyre në lumin Tigris. Oborret e xhamisë së Sheik Abdul Qadir al-Gilani dhe Imam Musa al-Qadhimi u kthyen në stalla.
Al-Kubaisi shtoi se pasi lajmet për Bagdadin arritën në pjesë të ndryshme të botës islame dhe kur u bë e ditur se mongolët synonin të marshonin në zona të tjera, njerëzit filluan të emigronin dhe të iknin në vende më të sigurta dhe më larg nga qendra e konfliktit ushtarak.
Masakra dhe ngjitja
Ekzekutimet e banorëve të Bagdadit zgjatën pa ndërprerje për një javë, sipas Khalil, i cili theksoi se askush nuk mbijetoi përveç atyre që arritën të shpëtonin veten dhe të iknin në vende të largëta. Ai thotë se gjaku derdhej shesheve të qytetit.
Dr. Ragheed al-Khalidi, një profesor i asociuar i historisë Islame, thotë, duke cituar burime historike, se më shumë se 200,000 ushtarë mongolë morën pjesë në sulmin ndaj Bagdadit.
Ai shton se sulmet, vrasjet, zjarrvëniet, shkatërrimet dhe neglizhenca që ishin të pranishme në të gjitha aspektet e jetës çuan në përhapjen e murtajës. Infeksioni mori jetën e shumë njerëzve që arritën t’i shpëtonin masakrës mongole.
Al-Khalidi vlerësoi rolin e astronomit Nasir al-Din al-Tusi, i cili, megjithëse shoqëroi Hulagu-khan gjatë pushtimit të Bagdadit, kontribuoi në shpëtimin e jetës së shumë njerëzve dhe në ruajtjen e librave të mbetur.
Rezultatet dhe implikimet
Humbja e një pjese të madhe të pasurisë së Bagdatit dhe trashëgimisë shkencore, letrare dhe artistike çoi në rënien e konsiderueshme të civilizimit islam, duke qenë një fener i shkencës dhe përparimit në fusha të ndryshme të jetës, sipas Al-Khalidi. “Me rënien e Kalifatit Abasid, Bagdadi nuk do të ishte më qendra e Islamit, shtëpia e pasurisë dhe prosperitetit dhe pika referuese e studiuesve,” shtoi ai.
Historiani Khalil beson se pushtimi mongol shkatërroi civilizimin Islam në pjesën lindore të botës islame, por nuk e eleminoi atë plotësisht.
Si argument për këtë, ai përmend shfaqjen e një grupi studiuesish të shquar në këtë periudhë, në Levant, Egjipt, Afrikën e Veriut dhe Andaluzi. Ishte diçka si një përgjigje ndaj ekspeditës mongole në Bagdad, ndërsa u shfaqën mendimtarë të mëdhenj, përfshirë Ibn Taymiyyah, Ibn Haldun, Al-Maqrizi dhe shumë historianë, të cilët shkruan vepra të rëndësishme për të mbrojtur mendimin Islam nga zhdukja.
Ndaj, Khalil beson se është e gabuar të pretendosh se pushtimi mongol shkatërroi civilizimin Islam, pasi vetëm pjesa lindore e botës Islame u shkatërrua në fushatë, dhe sa i përket pjesës perëndimore të saj, ajo lulëzoi në atë fazë, duke arritur në Andaluzi, ndërsa shumë studiues kanë investuar përpjekje dhe përkushtim të konsiderueshëm.
Konvertimi
Bagdadi u kthye në jetën e tij normale menjëherë pas pushtimit mongol. Qyteti u rindërtua administrata u rikrijua dhe situata u kthye në gjendjen e saj normale, sipas historianit Khalil.
Eshtë e rëndësishme të theksohet se shumë mongolë u konvertuan në Islam 30 vjet pas masakrës që ata bënë dhe dhanë kontributin e tyre në civilizimin Islam në pjesën e udhëhequr nga Mongolia në Indi, e cila zgjati disa shekuj, duke u përhapur në Rusi derisa hynë në Moskë.
Shkrimtari iraken Ali al-Aboudi vlerësoi statusin e Bagdadit dhe thellësinë e tij historike plot arritje që nga krijimi i këtij qyteti, i cili ka qenë një parajsë për mendimtarët dhe një destinacion për turizmin, kërkimin e njohurive dhe tregtinë.
Al-Aboudi tregon se pushtimi mongol njollosi imazhin e bukur të Bagdadit, duke e kthyer këtë qytet në një shënjestër të shpeshtë të lakmisë së pushtuesve dhe sulmet pasuese rritën më tej paqëndrueshmërinë e tij.
Ai përfundoi duke shënuar se pozicioni i Bagdadit ende ngatërron këdo që përpiqet ta pushtojë atë, pasi ai ka peshë historike dhe një pozicion të rëndësishëm gjeografik në shkallë globale.
Që nga themelimi, para shekullit të 13-të, Bagdadi ka përjetuar më shumë se 20 ekspedita, por ai gjithmonë është kthyer dhe lulëzuar përsëri pas çdo pengese.