Vepër e një modeli unik tematik e ligjërimor
Ilir Sefaj
‘Prozë urbane’ titullohet libri më i ri me tregime i shkrimtarit e publicistit, Bajram Sefaj. Autor i sprovuar në shumë gjini e zhanre letrare, Bajram Sefaj qysh në përsiatjet e para krijuese të tij, që fillojnë këtu e dyzet vjet më parë, kur edhe e botoi librin me tregime të shkurtra ‘Tri pika’ (1980), para opinionit lexues shpërfaqet tejet i artikuluar në këtë ‘zeje’ të moçme e cila ‘nuk pensionohet kurrë’, sikundër shprehet edhe vet autori në prologun e botimit të tij fundit.
Nëse librit më të ri të këtij autori i qasemi duke u mbështetur në atë që sugjeron metoda strukturaliste e studimit të artit letrar, themi se në botimin e tij të fundit, krijuesi BajramSefaj, me mjaft mjeshtëri ka pleksur brendapërbrenda një libri tregimin dhe reportazhin si lloje të shprehjes letrare, duke krijuar kështu një model unik tematik e ligjërimor.
Libri hapet me tregimin sinjifikativ ‘Miza’. Është një kandërr fluturuese e cila me lëvizjet e saj në bordin e avionit jo vetëm që ngjallë kërshëri, por edhe mëri tek autori narrator. Themi mëri, ngase ky insekt për dallim nga “bashkudhëtarët” e tij nuk lodhet fare për formalitet e shumta që kërkon të udhëtarit me avion. Ajo sorollatet nga njëri te tjetri kënd i avionit, madje pa prerë biletë fare paraprakisht.
Edhe në ‘Prozë urbane’, sikurse pothuajse në tërë krijimtarinë e tij letrare e publicistike, Bajram Sefaj për asnjë çast nuk mbetet rob i stereotipive dhe metodave strikte të krijimit të artit letrat, pra arti i tij nuk kufizohet në forma të ‘ngurta’ të shprehjes letrare. Letërsia e Sefajt është letërsi e lirë.
Meqë është kështu, konsiderojmë se në prozën e tij shpërfaqen situata e personazhe jokonvencionale, të cilave autori u jep shpirt për t’u bërë pastaj të kuptueshme për të gjitha kategoritë e lexuesit.
Në krijimtarinë e tij në përgjithësi, e në veçanti në atë në prozë, krahas motiveve të tjera, ky autor trajton edhe motivin erotik!
Nuk janë të pakta pasazhet erotike që hasim në prozën e Sefajt, pasazhe këto që njërën ose në mënyrën tjetër ngjasojnëme ato të shkrimtarit të madh amerikan Çarls Bukovski. Megjithatë, përderisa Henk i Bukovskit është i involvuar direkt në afera dashurie, Nreci i Sefajt edhe pse lakmitar i papërmirësueshëm i së ‘çarës së qejfit’ më shumë shfaqet si ëndërrimtar për të mos thënë iluzionist.
Ani pse i dremitur nga mosha e jeta, i shtrirë në krevat për një seancë të radhës për masazhin që megjithatë i ndihmon në tejkalimin e dhembjeve të përditshme, protagonisti narrator i përfytyron në të gjitha pozicionet punëtoret e vyeshme e simpatike të spitalit, përderisa shtojzovallet mantelebardha vetëm se e kryejnë punën e tyre për t’i dalë në ndihmë këtij pacienti të ‘pashpresë’!
Ani pse libri titullohet ‘Prozë urbanë’ dhe në një perceptim fillestar krijohet përshtypja se temë bosht e tij mund të jetë një ambient me protagonistë e situata urbane, pjesa dërmuese e rrëfenjave të tij lidhen me një ambient tipik rural, e ngjarje që lidhen me jetën që bëhet në këto ambiente.
Në fakt, pjesa e tregimeve që lidhen me ambientin rural, për motiv kanë dukurinë e zoofilisë, motiv ky që në prozën e Sefajt trajtohet nga këndi i reminishencës ose si një rikujtuesë e njohurive që narratori i ka ruajtur nga fëmijëria.
‘Proza urbane’ e Bajram Sefajt është e ndarë në tri cikle tregimtare; ‘Tregime’, ‘Burrëri’ dhe ‘Anekdotike’, dhe ky klasifikim nuk është i rastësishëm, ngase këto cikle janë të ndërtuara sipas një porcedeu ligjërimor e tematik që mund të lexohen e kuptohen ndaras, por edhe si tërësi.
Si përfundim i kësaj përqasjeje të shkurtër, themi se, shkrimtari e publicisti Bajram Sefaj është sprovuar në lloje e kategori të ndryshme të artit letrar, dhe kujtoj se me krijimtarinë e tij ai e ka vënë në sprovë edhe lexuesin e ‘rëndomtë’, dashamir i fjalës së shkruar, por jo më pak edhe kritikën letrare, e cila për mendimin tim, me ose pavetëdije ka qëndruar ‘indiferente’ karshi veprës artistike të këtij autori.
Sidoqoftë, kjo vepër, kjo krijimtari edhe mund të ri-zbulohet një ditë, mbase edhe atëherë kur autori në fjalë do t’i takojë përjetësisë. Tekefundit, a nuk është ky fati edhe i shumë krijuesve të tjerë që njeh letërsia e përbotshme?!
Nëse jo për tjetër, ky konstatim mund të konsiderohet i përligjshëm edhe për faktin se vepra e tekste të njëjta, jo rrallë lexohen e kuptohen ndryshe nga persona të ndryshëm në kohë të ndryshme. E nëse është kështu, themi se krijimtaria letrare e publicistike e Bajram Sefajt nuk është vetëm e kohës, por edhe e kohërave!