Demonstratat historike të shqiptarëve të Kosovës, të vitit 1968, janë të gjalla në kujtesën kolektive të popullit shqiptar të Kosovës. Gazeta zvicerane «Die Tat» raportoi për këtë ngjarje historike më 29 nëntor 1968, f. 18.
Më poshtë MekuliPress ua sjellë të përkthyer tekstin nga gjermanishtja:
Vjenë, 28 Nëntor.
Në prag të Ditës Kombëtare të Jugosllavisë dhe Shqipërisë shpërthyen trazira në rajonin autonom të Kosovës, kryesisht të banuar nga shqiptarë, në Jugosllavi. Veçanërisht në kryeqytetin e rajonit, Prishtinë, disa qindra njerëz protestuan, dëmtuan dyqane dhe përmbysën automjete. Protestat duket se ishin mirë të organizuara, pasi përveç në Prishtinë, u zhvilluan edhe në dy qytete të tjera pranë kufirit jugosllavo-shqiptar. Për më tepër, protestat ndodhën në përvjetorin e 46-të të shpalljes së pavarësisë së Shqipërisë, një ditë përpara 29 Nëntorit, kur çdo vit festohet përvjetori i krijimit të shtetit federativ jugosllav.
Saktësisht katër javë më parë kishin ndodhur trazira të ngjashme në tre qytete të rajonit të Kosovës. Për herë të parë, këto trazira u përhapën edhe në kryeqytetin e krahinës. Çfarë e shkakton këtë fermentim të vazhdueshëm që po e shndërron gjithnjë e më shumë pjesën jugore të vendit në një vatër zjarri brenda këtij shteti federal me gjashtë republika?
Shqiptarët dhe sidomos gjenerata e re e shohin si të pamjaftueshme dhe të vonuar zgjerimin e të drejtave të pakicës së premtuara nga Beogradi. Ata kërkojnë formimin e një republike të re dhe të drejtën për vetëvendosje.
Koncesionet, si leja për përdorimin e flamurit kombëtar, njohja e një kushtetute dhe barazimi i gjuhës shqipe me serbo-kroatishten, kanë provokuar më shumë tensione në marrëdhëniet mes pakicës dhe shumicës. Rajoni i Kosovës tashmë ka statusin e një krahine autonome brenda Republikës së Serbisë. Në kuadër të federatës, vetëm republikat kanë të drejtën e shkëputjes, bazuar në teorinë leniniste për vetëvendosjen kombëtare. Shqiptarët e Kosovës, të cilët përbëjnë gati 70% të më shumë se një milion banorëve të rajonit, e konsiderojnë veten si pjesë e kombit shqiptar.
Gjithsej në Jugosllavi jetojnë 1.1 milionë shqiptarë, që përbëjnë mbi 5% të popullsisë së përgjithshme. Ndërsa shqiptarët i shohin koncesionet si reflektime të pabarabarta, shtimi i të drejtave të tyre i ka alarmuar serbët, të cilët e shohin këtë si një pikë të rrezikshme rrëshqitjeje që kërcënon ekzistencën e tyre. Për serbët, zgjidhja përfundimtare qëndron në kufizimin e të drejtave të shqiptarëve, duke përfshirë krijimin e një republike të re për ta. Kjo kërkesë has në një kundërshtim të fortë nga Serbia, republika më e madhe e federatës, për të cilën kjo është çmimi për nënshtrimin e shqiptarëve. Kjo ishte gjithashtu një temë kyçe në luftën e vitit 1946 kundër nacionalizmit serb.
Nuk bëhet fjalë vetëm për një konflikt të brendshëm jugosllav, por edhe për një çështje që ndërlidh marrëdhëniet me Shqipërinë fqinje, një shtet armiqësor i orientuar nga Moska. Shqipëria konsideron 40% të kombit shqiptar që jeton jashtë kufijve të saj si pjesë të pandashme të kombit.
E drejta për vetëvendosje, sipas teorisë leniniste, përfshin gjithashtu edhe të drejtën për ndarjen nga Jugosllavia. Kjo përfshin jo vetëm shqiptarët, por edhe të tjerët që kërkojnë një zgjidhje afatgjatë për këtë problem të shumëfishtë kombëtar, duke synuar bashkimin e Kosovës me Shqipërinë.
Në diskutimet aktuale mbi vetëvendosjen, zgjidhja e çështjes së Kosovës shihet si një model për shumë pakica të tjera në Jugosllavi dhe përballë një rreziku të mundshëm të shpërbërjes së federatës.
