Sa herë ke rënkuar ose je trishtuar për mënyrën se si faturat tuaja të blerjeve po bëhen më të shtrenjta? Ose si mund të ishe betuar se brokoli kushtonte vetëm një euro për kokë, dhe jo dy.
Ose si dikush ju ka shitur një produkt të krejt të padobishëm?
Po, është zhgënjyese! Por a ndalon ndonjëherë të mendosh pse na ndodhin këto në radhë të parë? Pse vazhdojmë të blejmë produkte të shtrenjta, edhe kur nuk mund të jemi të sigurt për cilësinë?
Ky artikull merr përsipër t’u japë përgjigje këtyre pyetjeve, dhe më e rëndësishmja, na siguron një kuptim se si ekonomia formëson jetën tonë dhe vendimet tona. Ai gjithashtu shpjegon se si, duke kuptuar ekonominë prapa gjithçkaje, ju mund të filloni të merrni vendime më të mira blerjeje dita ditës dhe të mos bini pre të strategjive të ndërlikuara të tregtarëve.
Gjatë rrugës, në këto rreshta që rrjedhin shpejt do t’ju tregojmë se si shoqëritë e tëra mund të përcaktohen nga ekonomitë e tyre. Nëse ndonjëherë keni dashur të dini pse disa vende janë të varfra ndërsa të tjerat janë jashtëzakonisht të pasura, këto rreshta do t’ju ofrojnë disa njohuri kritike.
Përveç kësaj, do të mësosh gjithashtu:
pse është kaq e vështirë të dallosh pjeshkët nga limonët,
si blerja pranë një stacion treni mund të jetë e rrezikshme për llogarinë tuaj bankare,
pse një kompani do ta bënte qëllimisht njërin nga produktet e saj më pak efektiv, dhe
pse nuk është gjithmonë më mirë të shkosh në një dyqan zbritjesh kur kërkon zbritje.
Ekonomia ka një ndikim të madh në zgjedhjet e thjeshta që bëni çdo ditë.
Ndërsa je duke pirë kapuçinon tënde të mëngjesit, a je ndalur ndonjëherë të mendosh se si arriti ajo kapuçino deri aty tek ti? Me siguri jo. Megjithatë, mbase duhet ta bësh, pasi zbulon njohuri thelbësore për ekonominë tonë, dhe kështu edhe për jetën tonë.
Edhe diçka aq e thjeshtë sa një kapuçino është rezultat i aftësisë së ekonomisë për të sjellë shumë profesione bashkë.
Imagjino duke u përpjekur ta bësh atë kapuçino të gjithën vetë. Nga do ta filloje? Do të duhet së pari të rritni kokrrat e kafesë, t’i korrni, t’i thani dhe t’i përzieni ato. Gjithashtu do të duhet të mbani një lopë, të mjelni qumështin e saj dhe pastaj të krijoni filxhanin tuaj të kafesë nga balta, qelqi ose nga procelani. Më në fund, në një shkëndijë gjeniale inxhinierike, do të duhej të ndërtonit një aparat ekspres.
A mund t’i realizosh të gjitha këto vetë? Nuk ka gjasa. Ti mbështetesh në një sistem të tërë ekonomik, veçanërisht në ndarjen e punës në të gjithë botën, për të prodhuar pijen tënde të preferuar në mëngjes.
Ndoshta vendosni të merrni kafenë tuaj të mëngjesit, në vend të kësaj. Edhe çmimi që ju paguani është i lidhur me një sistem të tërë ekonomik.
Në përgjithësi, sa më i pakët të jetë furnizimi, aq më shumë do të kushtojë, por kjo nuk është gjithmonë e vërtetë. Për shembull, mund të mendoni se nëse çdo bar kafe merr nga i njëjti furnitor, atëherë çdo filxhan kafe do të kishte çmimin e njëjtë. Por ti e di, ato nuk kushtojnë gjithkund njësoj.
Në Mbretërinë e Bashkuar, një zinxhir i kafeneve të stacioneve të trenit të quajtur ATM ka çmime shumë më të larta se konkurrentët e saj. A është për shkak se ata shesin një lloj kafe të rrallë? Jo. ATM mund të faturojë çmime të larta sepse hapësira që zënë, dmth. në stacionet hekurudhore, është jashtëzakonisht e pakët. Pra nuk është produkti me pakicë, por është me pakicë hapësira për të ofruar produktin që e rrit çmimin e tij.
Shumë njerëz kalojnë pranë gjatë udhëtimit të tyre në mëngjes, dhe për pasojë ka një kërkesë të lartë për hapësirën e ATM-ve. Pa konkurrentë që zënë të njëjtën hapësirë, kjo kërkesë për kafe rrit çmimin.
Kështu që gërshetimi i komoditetit për klientët dhe qiraja e lartë për hapësirën e bën kafenë e ATM-ve më të shtrenjtë.
Janë këto lloj hulumtimesh që ju lejojnë të mendoni si një ekonomist, dhe kështu të kuptoni më mirë botën përreth jush.
Kompanitë përdorin shumë strategji për të na bërë të paguajmë sa më shumë për produktet e tyre.
Qëllimi i çdo kompanie, pavarësisht sa bukur duken, është që ti, klienti, të paguash shumën maksimale që jeni i gatshëm të përballosih për një produkt të caktuar dhe ata përdorin disa strategji çmimesh për ta arritur këtë.
Padyshim, ato nuk mund t’ju pyesin paraprakisht sesa fitoni, sa e keni rrogës, ose sa para keni në bankë që pastaj të të thonë çmimin maksimal të një produkti. Ata kurrë nuk do të merrnin një përgjigje të sinqertë. Pra, kompanitë duhet të përdorin metoda më të fshehta.
Një nga mënyrat është të na ofrojmë një gamë produktesh krejt pak të ndryshme nga njëra tjetra që të gjitha kanë afërsisht të njëjtën kosto për t’u prodhuar, megjithatë çmohen ndryshe në vitrinë.
Kompanitë si Starbucks, për shembull, e bëjnë këtë. Në vend që të ofrojnë një lloj të vetëm kafeje, ato ofrojnë një larmi produktesh me kafeinë me çmime të ndryshme. Për shembull, mund të merrni një kafe të madhe me krem shtesë për një dollar më shumë se një kafe të vogël pa frills. Duke ofruar mundësi, ata sigurojnë që secili klient të ketë mundësinë të paguajë maksimumin e tij.
Sidoqoftë, jo të gjithë kanë mundësi të paguajnë të njëjtën shumë maksimale. Kompanitë e kompensojnë këtë ndryshim me strategjitë e targetimit të grupeve. Shembuj të këtyre janë gjëra të tilla si “zbritje për të moshuarit” ose “oferta studentore” për evente si shfaqje teatrore ose transport publik.
Ideja është të sigurohen që ata grupe klientësh që kanë më pak para për të shpenzuar mund t’i përballojnë akoma produktet ose shërbimet e një kompanie, ndërsa sigurohen që klientët “normalë”, të cilët kanë më shumë të ardhura të disponueshme, të paguajnë ende çmimin e tyre unik maksimal për produktin.
Edhe nëse kompanitë ofrojnë më shumë se një version të një produkti, ato do të përpiqen t’ju dekurajojnë nga blerja e një produkti më të lirë.
Për shembull, IBM shet dy printerë: “LaserWriter E” të nivelit të ulët dhe “LaserWriter” të nivelit të lartë. E para është e lirë dhe e dyta e shtrenjtë, por ky nuk është ndryshimi i vetëm. IBM qëllimisht instaloi një mikroprocesor në versionin e tyre më të lirë për ta bërë atë më të ngadaltë në mënyrë që t’i shtyjë klientët më të pasur për të blerë printerin më të shtrenjtë.
Kur Apple nxjerr në treg një iPhone të ri, ata menjëherë lëshojnë një azhurnim të sistemit operativ iOS, në mënyrë që smartphonët e gjeneratës më të vjetër të punojnë më ngadalë dhe të shfaqin më shumë probleme sesa produktet e reja të hedhura në treg.
Kompanitë përpiqen dhe bëjnë çnuk e çmos që të paguani më shumë sesa duhet. Të qenit i vetëdijshëm për marifetet e tyre mund t’ju ndihmojë t’i shmangni ato.
Kompanitë mund të jenë dinake kur bëhet fjalë për të ndjekur paratë tuaja, por ju nuk jeni plotësisht në mëshirën e tyre. Ka mënyra për të kursyer paratë tuaja dhe varet nga ju që të praktikoni sjelle të mira të konsumatore.
Së pari, kini kujdes se ku i blini sendet tuaja. Merrni parasysh, për shembull, që kompanitë shpesh përdorin një strategji të quajtur shënjestrimi i çmimeve, ku ato shesin të njëjtat mallra ose shërbime me çmime të ndryshme, varësisht nga tregu ose vendndodhja. Një parfum DIOR, nuk ka të njëjtim çmim si tek ai dyqani i markës në rrugët e qendrës së qytetit, si në aeroport, si në një qendër tregtare.
Në Londër, ka dy dyqane Marks & Spencer Simply Food vetëm 500 metra larg njëri-tjetrit.
Në atë që ndodhet në një stacion metroje, çdo produkt është rreth 15 për qind më i shtrenjtë!
Ata largohen nga kjo sepse njerëzit në stacione shpesh kanë pak kohë për të blerë, dhe thjesht duan të futen brenda, të marrin sendet ushqimore të tyre dhe të dalin jashtë. Si pasojë, ata janë më pak të vetëdijshëm për çmimin.
Së dyti, mos supozoni se produktet në dyqanet me zbritje janë domosdoshmërisht më të lira se diku tjetër. Ndërsa ato dyqane mund të jenë më të lira në përgjithësi, nëse jeni duke kërkuar për një produkt specifik, shanset janë që ata të kenë të njëjtin produkt me saktësisht të njëjtin çmim në një dyqan të një niveli më të lartë.
Truku, pra, nuk është të kërkoni për një dyqan të lirë, por të blini në mënyrë inteligjente duke gjetur marrëveshje specifike.
Më në fund, disa dyqane, si supermarketet, shpesh i çmojnë mallrat e tyre në mënyrë të rastësishme, kështu që përpiquni të jeni të vetëdijshëm se si ndryshojnë çmimet në mënyrë që të mos mashtroheni.
Për shembull, shumë supermarkete do të trefishojnë rastësisht çmimin e perimeve të tyre, vetëm për të parë se si ndikon te blerjet. Klientët që janë të vëmendshëm thjesht do të blejnë një lloj tjetër perimeje. Ata që nuk i vërejnë ose nuk u intereson përfundojnë duke paguar më shumë për asgjë.
Në fund të fundit, është në dorën tënde që të sigurohesh që kompanitë nuk do të mund të përfitojnë nga dëshira jote për komoditet – ose përtacia juaj.
Tani që kemi mësuar pak se si funksionon ekonomia, në rreshtat e mëposhtëm do të shqyrtojnë se çfarë ndodh kur nuk funksionon si duhet.
Mungesa e informacionit mund të shtrembërojë seriozisht tregun.
Në media dhe në sallat e departamenteve të ekonomisë universitare, ka shumë që vazhdimisht e lartësojnë gjenialitetin dhe drejtësinë e sistemit të tregut të lirë, i cili ata besojnë se është metoda më efikase për të siguruar që të gjithë të marrin atë që duan dhe kanë nevojë në mënyrën dhe çmimin e duhur.
Por, tregu ka një problem të madh: ai lehtë mund të prishet kur njerëzit kanë të bëjnë me informacion të kufizuar (ose të fshehur). Ky është i njohur si hendeku i informacionit.
Një shembull i njohur për këtë gjendet në tregun e makinave të përdorura. Kur blini një makinë të përdorur, mund të përfundoni me një “pjeshkë” (një që funksionon mirë) ose një “limon” (një që në thelb është defektoze).
Si blerës i mundshëm në një treg të makinave të përdorura, nuk ka asnjë mënyrë për të treguar se cila është pjeshka dhe cili është limon. Shitësi, nga ana e tij, e di saktësisht se cila është cila.
Nëse buxheti i një blerësi është i vogël, të themi 1,500 dollarë, atëherë ai në thelb është i garantuar që shitësi do të ofrojë vetëm limona. Sidoqoftë, nëse ofroni shumë më tepër, thoni 4,000 dollarë, shanset tuaja për të marrë një pjeshkë janë akoma vetëm 50/50, pasi vetëm shitësi do ta dinte se cila është cila.
Përballë këtyre mosmarrëveshjeve dhe mungesës së informacionit thelbësor, një blerës i kujdesshëm thjesht nuk do të nxjerrë para nga xhepi, pasi nuk ka asnjë rast në të cilën ai e ka të garantuar një pjeshkë. Kur kjo të ndodh, tregu thjesht mbaron.
Kjo është e vërtetë vetëm atëherë kur informacioni është i njëanshëm ose asimetrik. Nëse, megjithatë, si blerësi ashtu edhe shitësi nuk e dinin se cilat vetura ishin pjeshka dhe cilat limona, atëherë blerësi mund të shfrytëzonte një shans 50/50 me një çmim më të ulët.
Që tregu të funksionojë pa probleme – dhe në mënyrë të drejtë – duhet të ketë shkëmbim të ndërsjellë të informacionit. Pa shkëmbim informacioni, është e pamundur të bësh biznes të mirë.
Ne duhet të sigurohemi që efektet anësore të dëmshme të një produkti të përfshihen në çmim.
A ofron tregu me të vërtetë mjetet më efikase për t’i dhënë çdokujt atë që dëshiron? Kjo varet nga ajo që ju dëshironi. Nëse vlerësoni ajrin e pastër ose transportin publik, atëherë ndoshta nuk ndiheni se keni marrë atë që dëshironi duke qenë i bllokuar në trafikun e smogut në udhëtimin tuaj në mëngjes. Atëherë, si mund të kemi besim te kjo?
Teoria e tregut të lirë sugjeron që nëse të gjithë ndjekim dëshirat tona individuale, atëherë të gjithë do të përfitojnë. Megjithatë, kjo nuk arrin të marrë në konsideratë pasojat e mundshme negative të veprimeve tona.
Me fjalë të tjera, nëse doni të blini një makinë, atëherë tregu supozohet t’ju ofrojë atë që dëshironi për një çmim të drejtë, nga i cili gjithashtu përfiton dhe shitësi. Por ka kosto sociale të fshehura në ekuacion që nuk janë përfshirë në çmimin me pakicë.
Çdo qytet në botë vuan nga ndotja e ajrit si rezultat i dendësisë së lartë të automjeteve me karburant. Jo vetëm që dendësia e lartë e automjeteve me karburant është e dëmshme për shëndetin tuaj, por gjithashtu parandalon njerëzit që të përdorin metoda më të pastra transporti, siç është çiklizmi.
Në mënyrë që të frenojë këto kosto sociale, qeveria duhet të futet në treg për të marrë tarifat e eksternalitetit. Në përgjithësi këto janë taksa për gjërat që shtojnë kosto për shoqërinë e gjerë në mënyrë që të sigurohen që hapat për të menaxhuar këto probleme mund të paguhen.
Londra, për shembull, prezantoi tarifën e mbingarkesës, që njerëzit duhej të paguanin kur lëviznin nëpër një zonë të caktuar të qytetit. Efekti ishte mahnitës: një rënie e ndjeshme dhe e menjëhershme e trafikut.
Kur ngasja nuk kishte kosto shtesë, njerëzit hipnin në makinë për të bërë edhe distanca të shkurtra. Që nga futja e tarifës së fryrë, njerëzit filluan të zgjedhin ecjen ose çiklizmin në vend të automjetit.
Sidoqoftë, nuk mund të vendosni taksa për gjithçka. Për shembull, nëse sjellja e dikujt është thjesht e bezdisshme, dhe jo vërtet e dëmshme, atëherë nuk ka kuptim ta taksosh atë.
Mosfunksionimi i institucioneve dhe korrupsioni frenojnë zhvillimin ekonomik.
Një nga pyetjet më të diskutuara ekonomike është pse disa vende janë të varfra dhe të tjerët arrijnë të zhvillohen dhe të lulëzojnë. A është për shkak të qasjes së tyre në burime? Për shkak të tregjeve që ata zgjedhin të hyjnë? Jo dhe aq; një nga arsyet më të forta të varfërisë është thjesht të kesh një lloj qeverisjeje të gabuar.
Mungesa e kontrollit dhe reagimit demokratik ndaj kërkesës është ekonomikisht jo e shëndetshme. Shpesh, qëllimi kryesor i një udhëheqësi autoritar është të kërkojë pasurim personal, madje edhe në kurriz të njerëzve. Në këto raste, paratë që hyjnë në arkën e shtetit nuk investohen në infrastrukturë dhe as në zëra të tjerë, duke e detyruar kështu ekonominë të lëkundet.
Kameruni, për shembull, është një nga vendet më të varfra dhe më të korruptuara në botë, i qeverisur nga udhëheqësi autoritar Biya, i cili është i interesuar kryesisht në ruajtjen e pozicionit të tij të pushtetit dhe avancimin e vetë-pasurimit të tij.
Duke iu shtuar problemit, diktatorëve u duhen vartës në mënyrë që të sigurojnë pushtetin e tyre. Pra, ata tolerojnë një kulturë korrupsioni, duke dëmtuar më tej zhvillimin ekonomik.
Për shembull, për shkak se Kameruni është i paqeverisur siç duhet, Biya duhet të tolerojë korrupsionin për të kënaqur vartësit, policinë dhe ushtrinë e tij të fuqishme. Prandaj ushtarët e tij e mbështesin atë, pasi ata janë më mirë me të dhe fuqinë dhe korrupsionin që vjen me zyrën e tij, sesa me udhëheqjen demokratike.
Rezultati i këtij korrupsioni është një rënie ekonomike: për të ngritur biznese, ju duhet t’i paguani ryshfet një burokracie të korruptuar. Infrastruktura dhe sistemi arsimor gjithashtu po lëngojnë, duke u rrokullisur poshtë për shkak të mungesës së qeverisjes ose mbështetjes.
Zgjidhja duket e thjeshtë. Thjesht duhet të hiqni shtresën e burokracisë së korruptuar në mënyrë që të çlironi rrjedhën e parave dhe ideve. Tregu i lirë do të rregullojë pjesën tjetër.
Sidoqoftë, do të nevojitej një qeveri e përgjegjshme për të kryer këtë ndryshim dhe mungesa e një qeverie të përgjegjshme është problemi fillestar.
Vendet e varfëra mund të lulëzojnë nëse hapin tregjet e tyre ndaj tregtisë ndërkombëtare.
Ka shumë shembuj të vendeve dikur të varfra që tani janë të pasura. Mendoni, për shembull, për Tajvanin dhe Korenë e Jugut. Historia ka treguar se çelësi i suksesit të tyre qëndronte në hapjen e kufijve të tyre për tregtinë ndërkombëtare.
Rritja ekonomike vjen sepse është shumë më efikase të angazhohesh në tregtinë ndërkombëtare sesa të përpiqesh të qëndrosh i vetëmjaftueshëm.
Qëndrimet proteksioniste ndaj tregtisë, në të cilat importet janë të ndaluara për të mbështetur tregtinë e brendshme, në fund të fundit dëmtojnë industritë eksportuese të një vendi, pasi vendet e tjera menjëherë do të ndalojnë importimin e mallrave tek ata si përgjigje.
Bërja e të kundërtës dhe hapja ndaj tregtisë ndërkombëtare mund t’i lejojë vendet të përfitojnë plotësisht nga tregu i gjerë dhe i larmishëm global.
Për shembull, u deshën dekada të tëra që Koreja e Jugut të bëhej një komb i pasur pasi u hap në tregun botëror. Ndërkohë, Koreja e Veriut, vëllai i saj totalitar, e izoloi veten me shpresën për të qenë i vetëmjaftueshëm. Rezultati ka qenë varfëria e pabesueshme, në të cilën mesatarja e Koresë së Veriut vuan nga uria.
Sidoqoftë, nuk mjafton të tregtosh vetëm në tregun ndërkombëtar. Pasi të jeni atje, duhet të specializoheni dhe të përqendroheni në prodhimin e asaj që bëni më mirë. Duke u përqëndruar në aftësitë tuaja më të rafinuara, ju mund të korrni përfitimet e avantazhit krahasues.
Imagjinoni, për shembull, që Britania është më e mira në prodhimin e televizioneve dhe prodhon një njësi në orë. Kina mund të jetë në gjendje të prodhojë një TV në vetëm gjysmë ore, por specialiteti i tyre është në prodhimin e DVD player. Ndërsa mund të mendoni se është më mirë që Britania të ndalojë tregtinë me Kinën për të mbrojtur prodhimin e vet televiziv, e kundërta është në të vërtetë e vërtetë! Nëse Britania, duke prodhuar atë që është më së miri, shet TV-të e saj në Kinë, atëherë Kina mund të përqendrohet në shitjen e DVD-ve në Britani. Në këtë mënyrë, të dy vendet përfitojnë nga tregtia.
Mesazhi kryesor:
Mund të mësosh shumë për botën nëse e shikoni atë me sytë e një ekonomisti, dhe duke e bërë këtë do t’ju ndihmojë të merrni vendime më të mira dita ditës. Kjo gjithashtu do t’ju ndihmojë të përftoni një kuptim më të mirë se pse shoqëritë në të gjithë botën sillen ashtu si sillen.
Këshillë për t’u zbatuar që nga ky moment:
Mos blini nga injoranca.
Mos harroni se shitësi mund të jetë i gatshëm t’ju shesë një produkt vetëm për të marrë paratë tuaja. Nëse nuk ka qarkullim të lirë informacioni midis jush dhe shitësit, ose nëse nuk jeni i sigurt për cilësinë e diçkaje, largohuni./Shkollaesuksesit/