Në pranverë të vitit 1952, kur trupa sovjetiko-shqiptare që po xhironte në vendin tonë pjesë nga filmi “Skënderbeu, luftëtar i madh i Shqipërisë”, shkoi edhe në Berat, afro katër javët e qëndrimit atje u shndërruan në një festë të madhe për qytetin.
Ndërkohë përveç faktit që edhe Gjergj Kastrioti i vogël si edhe tre vëllezërit e tij në film janë femijë beratas, po ashtu beratase masa e madhe e fëmijëve të marrë peng nga turqit apo të keqtrajtuar prej tyre, gjithashtu të tillë gjithë pjesëmarrësit e rritur në dasmën masive të Skënderbeut (e cila u xhirua në fshatin panoramik Drobonik), nga ky qytet u bë edhe një zgjedhje tjetër.
Për të luajtur rolet e jeniçerëve turq në sulm për të marrë kështjellën, u caktuan ushtarë të repartit që ndodhej në Uznovë, tek ku historikisht ka qenë rregull stacionimi që nga vitet tridhjetë të shekullit të shkuar, të garnizonit qytetës.
Këta ushtarë në moshë të re duheshin në skenën kur mbrojtësit shqiptarë nga muret e kalasë do të hidhnin mbi pushtuesit sulmues zift të nxehtë. Sipas skenarit dhe këmbëngulësisht prej regjisorit të talentuar rus Sergej Jutkeviç këto veprime do të ishin reale, jo të prodhuara në studio apo laborator.
U vendos që në rolet e ushtarëve sulmues turq, mbi supet e të cilëve do të derdhej me të vërtetë lëngu i zi përvëlues i serës, nuk do të ishin nga punonjësit e administratës së Beratit, të cilëve kryesisht u qe rezervuar muzika dhe tavolina plot për plot e dasmës, as do të vinin prej ndonjë sektori tjetër civil, si për shëmbull mësues apo zanatçi, por njëqind për qind ushtarë të repartit me rekrutë.
U tha se ata janë jo vetëm më të stërvitur me vështirësi lufte, por edhe plot intuitë për t’iu shmangur rrezikut fizik nga zifti djegës.
Kush e risheh sot filmin “Skënderbeu, luftëtari i madh i Shqipërisë”, tek sheh ato pak sekonda veprimi të luftëtarëve mbrojtës që u hedhin turqve nga lart zift të nxehtë, duhet të jetë i bindur se ata janë ushtarë të thjeshtë të garnizonit të Beratit, ka të ngjarë shumica edhe nga fshatrat apo qytete fqinj. Në repart qenë të vetëdijshëm se loja filmike me ziftin përvëlues ishte me rrezik të sigurtë, prandaj ata në një farë mënyre qenë të vetëdijshëm se mund të sakrifikonin fizikisht.
Kanë shkuar me të vërtetë në luftë dhe jo në një xhirim filmi.
Gjithsesi për jetën e të caktuarve të qenë ushtarë turq të goditur nga lënda e zjarrtë u morën masa.
Ata u veshën drejtpërsëdrejti në trup me një këmishë të plotë e të trashë gomine antidjegie, pastaj mbi të vunë rrobat e trupit, në këtë rast uniformën e ushtarit osman.
Kineasti Skënder Jaçe, i cili jo më shumë se dy-tre muaj më parë do të na tregonte të fshehtën e mëpasshme, vetë lindur dhe formuar me përvojë filmike në qytetin e Kuçovës afër Beratit, ngul këmbë se në skenën e caktuar të “Skënderbeu, luftëtar i madh i Shqipërisë”, e dallon me sy se si, ndryshe nga masa e madhe e ushtarëve turq, pra në fakt ushtarëve shqiptarë, dy prej tyre, kur u ra mbi shpinë sera e nxehtë, shprehin një dhimbje shumë të madhe, dukshëm të vërtetë.
Kuptohet qartë që djegia u ka ndodhur realisht.
Pas vitit nëntëdhjetë, kur tashmë qe e lehtë të prishje çdo lloj sekreti të së shkuarës, një mik i Skënder Jaçes, oficeri me emrin e thirrur miqësisht Guçe, në momentet që të dy po shihnin filmin për Skënderbeun, i thotë se dy ushtarë nga reparti i tij, figurantë, qenë djegur vërtetë, madje në një shkallë të rëndë.
Këtë po ja thoshte për herë të parë vetëm Skënderit.
Zifti përvëlues, shpjegoi oficeri i garnizonit të Beratzit, dreqi e di si kish mundur, u pati hyrë në qafë nga lart, zbritur pastaj nga poshtëkoka e mbrojtur, duke rrëshqitur si gjarpër vrastar dhe depërtuar deri edhe poshtë gominës. Hyrja në atë hapësirë milimetrike, ku goditi sera e nxehtë, praktikisht një gjë e tillë nuk mund të ndodhte edhe sikur me shenjë të merrej.
Pas xhirimit të dy ushtarët e djegur në qafë, në pjesën e sipërme të shtyllë kurrizore, u shtruan menjëherë në spital dhe u bë gjithçka për tua neutralizuar plagën e shpëtuar jetën.
Për fat të keq dëmi qe i pariparueshëm. Trupat e pajetë, të mbyllur në arkivole, iu dorëzuan familjeve me shpjegimin se ata ishin vrarë gjatë një stërvitjeje ushtarake.
Po të thoshin të vërtetën e asaj ngjarjeje tragjike gjithçka akuzuese, mendonin krerët e Shqipërisë së atyre çasteve, do të binte, të paktën në opinionin e brendshëm por edhe në atë të huaj, mbi rusët dhe Bashkimin Sovjetik. Kështu do të kompromentonte miqësinë e fortë ideologjike të Kampit Socialist, do të përbënte pikë të pëlqyer goditjeje nga rivalët e Perëndimit. Në motin 1952, filluar që në 1949, ende qe në vijim operacioni i madh i SHBA dhe aleatëve të saj për ta goditur dhe shkatërruar Kampin Socialist duke përdorur si “thembër Akili” Shqipërinë.
Vdekja e dy të rinjve, arsyetohej, do të njolloste edhe biografinë e filmit, do ta ndiqte atë nga pas në çdo sallë kinemaje ku do të shfaqej, në çdo vend të botës të ndodhte kjo. Nuk do të kursente edhe Kanën, ku fitoi çmim.
Kështu, nën këtë logjikë mendjembyllur, pse jo edhe shumë pak humane, ky sekret për shkaqe politike mund të funksiononte apo justifikohej deri në fund të vitit 1990. Më pas çdo mbyllje tjetër do të kryente të njëjtin faj.
Në fund të fundit, duke e bërë sot publike këtë ngjarje të trishtë do të nxiten bashkëkombës këmbëngulës e të stërvitur për hetime, të cilët mund t’i shkojnë deri në fund verifikimit të saj. Po ashtu edhe zbulimit me emër dhe mbiemër të dy ushtarëve martirë.
Ata ranë për filmin e madh e të famshëm kushtuar Skënderbeut dhe kjo mjafton për t’u konsideruar se e dhanë jetën për Shqipërinë.
Ylli Polovina /MekuliPress/ – Shpërndaje dhe Pëlqeje gazetën e pavarur “MekuliPress”