Nxitimi për letër higjienike dhe nevojat e tjera përballë COVID-19 janë një përgjigje e natyrshme e sjelljes ndaj humbjes së kontrollit psikologjik.
Valët panikuese të blerjes të nxitura nga përhapja e shpejtë globale e koronavirusit (COVID-19) janë një dukuri masive psikologjike që vlen të meditohet. Pavarësisht kulturave dhe kufijve kombëtarë, çdo fazë e përshkallëzimit të epidemisë ka rezultuar shpejt në mësymjen e dyqanve nga popullata e prekur. Për të qenë të sigurt, disa nga sendet e grumbulluara janë të lidhura drejtpërdrejt me parandalimin e sëmundjeve, të tilla si maska për fytyrën dhe pastruesin e duarve. Por gjithashtu ka pasur një nxitim të çmendur për produktet e përgjithshme familjare, pavarësisht se nuk ka asnjë tregues se do të ketë mungesë të këtyre produkteve.
Në Singapor, për shembull, media sociale u përmbyt me imazhe të rafteve boshe të dyqaneve dhe njerëzit që blenin sasi të mëdha të artikujve të letrës, orizit dhe brumëra të gatshëm, pasi qyteti – shteti ngriti nivelin e tij të alarmit nga e verdha në portokalli, duke reflektuar një rrezik të shtuar të virusit. Në Hong Kong, tërbimi u bë aq i madh sa që një postieri i’u grabitën 600 rrotulla letre higjienike. Sa i përket këtij shkrimi, Indonezia nuk ka raste të konfirmuara të koronavirusit, por kërkesa e theksuar për artikuj ushqimorë themelorë ka bërë që disa shitës vendas të dyfishojnë çmimet e tyre të zakonshme.
Në Italinë veriore, një turmë nën panikun e blerjeve e shndërroi frikën e njerëzve për mungesa, në profeci vetë-përmbushëse në disa zona, pavarësisht kërkesave të autoriteteve për qetësi publike. Përderisa disa ekspertë rekomandojnë blerje të matura të furnizimeve shtesë në rast se karantinat e rrepta të koronavirusit vendosen përfundimisht (siç kanë qenë në disa qytete kineze), grumbullimi i pakursyer nga konsumatorët e bën shoqërinë më pak të sigurt dhe jo më shumë të sigurt. Kjo tregon irracionalitet në vend të kujdesit të mençur.
Çfarë po e nxit panikun?
Pra, si mund ta shpjegojmë, kur e kemi parasysh se ka pasur pak ose aspak tregues se furnizimet janë të ulta? Disa raporte i’a kanë atribuar panikut të blerjes një mosbesimi në rritje të aftësive të autoriteteve kineze për t’i mbajtur njerëzit të sigurt ose t’u tregojnë atyre të vërtetën. Por, padyshim, përhapja globale e panikut të blerjes u pa kësaj teori i bëri vetëm disa vrima dhe asgjë më shumë.
Përndryshe, shkencëtarët e shkencave sociale, panikun e blerjes e kanë lidhur me instiktin e tufës, që është e lidhur me frikën dhe përhapet nga mediat sociale. Sidoqoftë, ka edhe prova që ky përqendrim në blerjen e mallrave praktikë është një reagim i sjelljes ndaj ndjenjave të stresit dhe pasigurisë. Mendojeni këtë se si një formë tërapie e shitje me pakicë, vetëm se në vend që të kacavirren pas veshjeve të modës së fundit, konsumatorët blejnë produkte bazike që lidhen me zgjidhjen e problemeve, të cilat mund të përmirësojnë ndjesin e tyre të kontrollit.
Në hulumtimin e fundit që kemi kryer me Leonard Lee, profesor i marketingut në “NUS Business School”, kemi parë llojet e produkteve që blenin konsumatorët, kur ata ndjeheshin të privuar nga kontrolli. Ne hipotezuam dhe zbuluam se konsumatorët do të kompensonin një humbje të kontrollit të perceptuar duke blerë produkte të dobishme, të dizajnuara për të plotësuar një nevojë themelore ose për të përmbushur një detyrë. Analiza më e afërt sugjeroi që kjo preferencë ishte për shkak të lidhjes se produkteve me zgjidhjen e problemeve ose aftësinë e tyre për të ndihmuar në menaxhimin e një problemi.
Humbja e kontrollit
Hulumtimi përfshin një sërë studimesh të shkruara në punimin “Humbja e kontrollit nxit blerjen e produkteve bazike”, botuar në Gazetën e Kërkimeve të Konsumatorit. Në të, ne zbuluam se një grup pjesëmarrësish, të cilëve u ishte kërkuar të kujtonin një situatë ku ata kishin ndjerë një sens të ulët kontrolli mbi mjedisin e tyre, blenë më shumë sende praktike (p.sh. përbërës gatimi dhe pastrues shtëpiak) gjatë një udhëtimi në supermarkete, krahasuar me një tjetër grup, të cilit iu kërkua të kujtojnë një kohë kur ata ishin mirë dhe nën kontroll.
Humbja e kontrollit nuk do të thotë të jesh jashtë kontrollit ose të kesh mungesë disipline vetjake. Ajo i referohet përvojës së përditshme, themelore të të qenit i paaftë për të ndërmarrë ndonjë veprim për të ndihmuar në adresimin e një situate ose për të prodhuar një rezultat të dëshiruar në një mjedis të caktuar. Është e rëndësishme të theksohet se humbja e kontrollit ndryshon nga mungesa e autonomisë, e cila ndodh është kur njerëzit mendojnë se u mungon fuqia për të vepruar sipas vullnetit të tyre. Për dallim nga konsumatorët që ndjehen jashtë kontrollit, konsumatorët që kërkojnë autonomi priren të preferojnë produkte që forcojnë individualitetin e tyre, siç janë simbolet e statusit që e shfaqin individualitet, ose sende që mund të përdoren ose shfaqen në mënyra të ndryshme.
Njerëzit në vende – dhe veçanërisht qytetet me densitet të lartë – ku mund të fillojë frika nga një pandemi, mund të stresohen nga përhapja e mundshme e virusit ose panikut që po rritet rreth tyre dhe të kërkojnë të rivendosin ndjenjën e tyre të ekuilibrit, duke blerë produkte praktike, bazike.
Me dhjetëra miliona njerëz që tani janë nën karantinë në Kinë dhe COVID-19 që po përhapet me shpejtësi, nuk ka asnjë mundësi që blerja e dorëzave, brumërat e çastit apo edhe maskat për fytyrën do t’i mbajnë njerëzit plotësisht të sigurt. Sidoqoftë, vetëm blerja e mallrave mund ti ndihmojë për të qëndruar të qetë dhe t’u japin atyre një ndjenjë që ata ende kanë kontroll mbi jetën e tyre./filozofia.al
Autorë: Andy J. Yap, ass. profesor në “Qëndra për Studime Organizatve”, dhe Charlene Y. Chen, ass. profesor i marketingut në “Nanyang Business School”, Singapor