SELMA LAGERLÖF
Fjala në festën e Nobelit, 10 dhjetor 1909
Lartëmadhëri! Të nderuar Zotrinj dhe zonja!
Para ca vitesh, po udhëtoja me tren për në Stockholm. Sa kishte rënë nata.
Jashtë ishte errësirë dhe brenda në kupé ishte edhe më errët. Bashkëudhëtarët e mi po dremisnin secili në këndin e vet dhe unë e heshtur dëgjoja zhurmën e trenit, që lëvizte nëpër binarë.
Ulur në tren po mendoja për të gjitha ato udhëtime që kisha bërë për në Stokcholm. Më së shpeshti kisha udhëtuar për diçka të vështirë. Kisha udhëtuar aty për të marrë diplomën, pastaj kisha udhëtuar me dorëshkrimet e mia për të gjetuar ndonnjë botues. Kurse tani po udhëtoja për të marrë çmimin Nobel. Nuk mendoja se edhe ky udhëtim tani nuk do të ishte i vështirë.
Gjatë tërë vjeshtës unë kisha bërë jetën në shtëpinë time të vjetër në Värmland, në vetmi të plotë, kurse tani duhej të shfaqesha në mesin e shumë njerëzve. Më dukej sikur aty në vetmi isha bërë e ndrojtur ndaj jetës dhe lëvizjeve, shqetësohesha vetëm nga mendimi se sërisht më duhet të shfaqem jashtë me të tjerët.
Por në esencë kjo ishte një ndjenjë e mrekullueshme gëzimi që më ishte dhënë çmimi, dhe kërkoja që ta flakja shqetësimin duke menduar për ata që do të gëzhoheshin shumë për gëzimin tim. Ndër ta ishin shumë miq të mi të vjetër, ishin vëllëzërit dhe motrat, dhe para së gjithash, ishte nëna ime plakë, që qënfronte në shtëpi dhe gëzohej që arriti ta përjetonte këtë ngjarje të madhe.
Menjëherë mendja më shkoi tek babai, ndjeva një mungesë të madhe për të, se nuk ishte më në jetë që të mund t’ i tregoja se kam fituar Çmimin Nobel. E dija, se askush nuk do të gëzohej më shumë se ai. Asnjëherë nuk kam takuar dikend që të ketë treguar një dashuri dhe kujdes më të madh për letërsinë dhe shkrimtarët, dhe nëse ai tani do ta dinte se Akademia Suedeze më ka ndarë këtë çmim të lartë letrar … Ndjeva një dhembje të madhe që nuk mund t’ i tregoja për këtë gjë.
Secili që udhëton me tren sonte në errësirë, e di që, ndanjëherë vagonat për disa çaste lëvizin përpara çuditërisht qetë dhe pa lëkundje. Zhurma dhe tingujt ndalen, dhe buçima e vazhdueshme shndërrohet në një muzikë të qetë e të njëtrajtshme. Duket sikur vagonat e trenit nuk po shkonin mbi shina dhe binarë, por lëviznin lartë drejtë qiellit. Mu kur dëshiroja ta takoja babain, ndodhi diçka në atë rrugëtim.
Treni filloi të nxitonte përpara qetë dhe lehtë, sa mendoje se ishte e pamundur të ishte akoma në tokë. Dhe mendimet e mia filluan tē loznin: “ Imagjino sikur të udhëtoja tani për tek babai im në qiell ”Kam dëgjuar se kjo ju ka ndodhur të tjerëve, pse të mos më ndodhte edhe mua?”
Treni vazhdonte përpara pa zhurmë, në heshtje. Ndonëse shkonte me shpejtësi kishte edhe shumë për të kaluar, derisa të arrinte cakun, dhe mendimet e mia arritën para tij.
“ Tani kur do ta takoj babain,” mendoja unë” ai me siguri rri ulur në një karrige luhatëse në një verandë dhe ka para një kopsht të ndritshëm, plotë me lule dhe zogj, dhe natyrisht është duke lexuar përrallën e Fritjofsit. Dhe kur të më shehë mua, babi e lë librin mënjanë, i vë syzet në ballë , ngrihet dhe vie drejtë meje. Pastaj më thotë “ mirëdita” dhe “ mirë se erdhe” dhe “ Ashtu” a je ti duke kaluan këndej” dhe “ Si je çupëza ime” – krejtë sikur atëherë.
Vetëm kur u drejtua mirë në ulësen që luhatej, ai fillo të mendonte pse e kam kërkuar. “ Mos ka ndodhur gjë andej nga shtëpia”, më pyeti ai papritmas.
“ Jo, baba, gjithçka është në rregull” Dhe unë përpiqem t’ ia japë lajmin, por pastaj dëshiroj qe të pres pakëz, prandaj unë i bie paksa tërthorazi. “ Kam ardhur këtu vetëm të të lusë për një këshillë të mirë, i them unë dhe dukem e brengosur. “ Kam rënë në borxhe të mëdha”.
“Kam frikë se nuk do të marrësh shumë ndihmë nga unë për këtë gjë”, thotë babai” Mund të thuhet për këtë vend sikur për kopshtet e Värmlandit, që këtu ka gjithçka përveç parave.
Por nuk jam zhytur në borxhe për para” i them unë. “ Edhe më keq, pra” thotë babai. “ Më trego të gjitha tani prej fillimit, çupëza ime!”
“Nuk ka gjë pse s’ më ndihmon” them unë , “ ngase është faji yt që nga fillimi”. A të kujtohet se si uleshe zakonisht pranë klaviaturës dhe këndoje për ne fëmijët Bellmanin, dhe a të kujtohet kur na nxisje të lexonim Tegnérin, Runebergun dhe Andersenin disa herë gjatë një dimri? Në këtë mënyrë unë u futa në borxhin e parë. Baba, si do të mund t’ i shpërblej ata, se ata më mësuan që t’ i doja përrallat dhe heroizmat, atdheun dhe jetën njerëzore me tërë madhështinë e tyre por edhe me tërë dobësitë e tyre.
Kur e them këtë , babai drejtohet në karrigen lëkundëse dhe i qeshin sytë. “Gëzohem që të kam futur në këtë borxh” thotë ai.
«Po, ke të drejtë, baba” them unë, “ por duhet ta dishë se kjo nuk merr fund me kaq. Duhet ta dishë se unë kam një mori borxhesh te këtilla. Mos i harro të gjithë ata kavaljerët e varfër dhe të pastrehë që zakonisht silleshin rreth Värmlandit, në kohën e rinisë tënde, që luanin dhe këndonin balada! Atyre u kam borxh për aventurat e çmendura, qeshjet dhe shakatë e pafund.
Dhe mos harro të gjithë ata të moshuar që qendronin nëpër kasollet e tyre të vogla e gri në cep të pyllit dhe kanë treguar rrëfime për divat dhe ograt! Janë pra ata që më kanë mësuar sesi poezia mund të shtrihet përtej bjeshkëve të thepisura dhe pyjeve të errëta. – Dhe, baba,mos harro gjithë ata murgj dhe murgesha të zbehtë dhe syhapur, që kanë qëndruar nëpër manastire të errëta dhe kanë parë hije dhe dëgjuar zëra! Atyre u kam borxh për huazimet e thesarit të madh të legjendave, që ata kanë mbledhur. Dhe mos harro bujqët, që shkuan në Jerusalem!
“ A nuk u kam shumë borxh atyre, ngaqë më kanë dhënë një guxim të madh për të shkruar? Dhe , baba, nuk janë vetëm njerëzit të cilëve u kam borxh, por edhe krejt shtazëve në tokë dhe zogjëve në qiell, luleve dhe pemëve – të gjithë së bashku më kanë rrëfyer fshehtësitë e tyre”.
Babai vetëm pohon me kokë dhe buzëqesh derisa unë i them këto, dhe nuk duket fare i brengosur. ” Duhet ta kuptosh baba se ky është një borxh i madh” them unë dhe bëhem gjithnjë e më serioze.
«Në tokë askush nuk di se si të lahet borxhi. Prandaj mendova se ju këtu në qiell e dini këtë.« – «Po , me siguri edhe e dimë këtë,« thotë babai dhe e merr këtë me lehtësi, ashtu si e kishte zakon. «Do të të japim këshilla për brengat tua. Mos ki frikë, fëmijë!
«Po , por, baba, por kjo nuk është e mjaftueshme” i them. «Unë u kam borxh të gjithëve, atyre që kanë lartësuar gjuhën, që kanë farkuar dhe formësuar veglat e mira dhe më kanë mësuar t’ i përdor ato. A nuk u kam borxh të gjithë atyre, që kanë shkruar dhe krijuar para meje, që e kanë shndërruar në art të bukur rrëfimin e fateve njerëzore, që më kanë frymëzuar dhe mi kanë çelur rrugët? A nuk u kam borxh të shumëfishtë atyre që, në rininë e hershme më kanë përvetësuar me poezinë: norvegjezët dhe rusët e mëdhenj?
A nuk jam në borxhe, ngaqë pata mundësinë të jetoja në një kohë, kur letërsia e vendit tim kishte arritur lulëzimin më të madh, se pata mundësinë ta njoh princin prej mermeri të Rydbergut, botën poetike të Snoilskyt, arkipelagun e Strindbergut, jetën e rëndomtë të Geijerstamit , artin e Tor Hedbergs, njerëzit bashkëkohorë të Anne-Charlotte Edgrenit dhe Ernst Ahlgren, poezitë e Helena Nyblom, Lindjen e Heidenstamit , historitë e gjalla të Sophie Elkan, këngët e Värmlandit të Frödingut, legjendat e Levertinit, pikturat e lëndinave të Hallström Thanatos dhe Karlfeldit si dhe shumë krijime të tjera të reja, frymëzuese për garim dhe të frytshme për ëndërrim?«
«Po, po,« thotë babai. «Ti ke rë drejtë, ti ke shumë borxhe, por mund tu bësh ballë.«
«Nuk besoj, se ti e kupton vërtetë se sa të vështirë e kam, baba, them unë. «Ti mbase ke harruar që u kam borxh edhe lexuesve të mi. I gjithë falënderimi im u shkon atyre: që nga mbreti i moshuar dhe djali i tij i ri, që më dërguan të bëja një praktikë në jug, deri te nxënësit e vegjël në shkollë, që gërvishën bashkë një faleminderit për Nils Holgersson? Çfarë do të bëhej me mua nëse ata do të zgjidhnin të mos i lexonin librat e mi? – Nuk duhet t’ i harrosh as ata, që kanë shkruar për mua. Kujto këtu kritikun e madh danez, që më solli shumë miq në tërë vendin e tij vetëm me disa fjalë! Dhe mendo për atë, që tani ka vdekur dhe që ka përzier pijen e tij artistike me dhembjen dhe gëzimim , më shumë se që kemi bërë të gjithë ne këtu para kohës së tij!
Mendo për të gjithë ata, që në shtet të huaj kanë punuar për mua! U kam borxh, baba, edhe atyre që më kanë lavdëruar , edhe atyre që më kanë kritikuar.
“Po, po ,« thotë babai, dhe unë mendoj se ai nuk duket tani i qetë. Ai fillon ta kuptoj se nuk do të jetë e lehtë për të më këshilluar.
“Mos harro të gjithë ata që më kanë ndihmuar, baba!« them unë «Mos harro miken time besnike Esselde, që tentonte të hapte një rrugë për mua, kur askush tjetër akoma nuk guxonte të besonte në mua! Mos e harro atë. Numrin e madh të atyre që kanë ndihmuar krijimtarinë time dhe mbrojtur punën time! Dhe mos harro mikun tim të mirë dhe bashkëudhëtarin, i cili jo vetëm më solli në jug duke më treguar mrekullinë e gjithë artit, por edhe ma bëri tërë jetën më të ndritur dhe më të pasur! Dhe mos harro gjithë dashurinë, që më ka përcjellur, tërë atë nderim dhe mirënjohje! Nuk mund ta imagjinosh, që mua më duhet të vija tek ti për të mësuar se si t’ i paguaj këto borxhe?«
Babai ka ulur kokën dhe nuk duket aq me shpresë si në fillim. «Sigurisht që mendoj se nuk do të jetë aq e lehtë për të të ndihmuar, vajza ime,« thotë ai. «Por tani mbase këtu mori fund?«
“ Jo, deri këtu edhe kam mundur ta shtyjë vetë,« them unë. «Por tani së shpejti vie më e vështira. Për këtë arsye, unë isha e shtrënguar të vija tek ti, që të më japësh një këshillë.
«Nuk mund ta marrë me mend, që ti je futur në borxhe edhe më të mëdha” thotë babai.
“Lamtumirë,« i them unë dhe i tregoj për «atë «.
“Kurrë nuk mund ta besoj, se Akademia Suedeze …” thotë babai. Por në atë çast më shikon, dhe atëherë e kupton se “ kjo” është e vërtetë. Dhe fillon t’ i drejtohet çdo rrudhë e fytyrës së tij të mplakur, dhe sytë i përloten.
“Çfarë t’ ju them atyre, që kanë marrë këtë vendim, dhe atyre që më kanë nominuar për këtë çmim?« them unë.
“Se , mos e harro për këtë, baba, : nuk janë vetëm nderimi dhe paratë, që ata më kanë dhënë. Ata kanë pasur një besim të mirë në mua, sa kanë guxuar të më shpërblejnë para gjithë botës. Si do të mund ta shlyej këtë borxh falënderimi?”
Babai qëndron duke menduar paksa, pastaj i fshin lotët e gëzimit nga sytë, dridhet dhe godet me grusht kornizën e karriges. «Nuk dua të qëndroj këtu më duke menduar në gjëra, për të cilat askush , as në qiell e as në tokë, nuk mund të japë përgjigje,« thotë ai. «Nëse ti ke fituar Çmimin Nobel, atëherë unë nuk brengosem për asgjë, dua vetëm të gëzohem.«
Lartëmadhëri! Zotërinj dhe zonja! Meqë nuk mora përgjigje më të mira në pyetjet e mia, atëherë nuk më mbetet tjetër, veçse t’ ju lus ta ngre me ju këtu një dolli falënderimi, që unë kam nderin ta propozoj për Akademinë Suedeze.
( përktheu: Qerim Raqi )