I nderuar z. Lleshaj,
E çmoj që i dilni në krah znj. Besa Shahini, ministres së arsimit, koleges suaj në kabinetin e sotëm qeveritar, për ta mbrojtur atë nga ata “burra” (ndër ta edhe ndonjë profesor), që e sulmojnë me fjalë fyerëse. Sulme të tillë janë nën dinjitetin e një profesori të vërtetë dhe nuk i bëjnë nder askujt. Unë, sidoqoftë, nuk jam dakord që ju t’i cilësoni me një emër kolektiv si “skizofrenë” të gjithë ata që mbajnë një qëndrim kritik ndaj ministres së arsimit, ose ndaj praktikave të gabuara të Ministrisë së Arsimit. Ndër ta mund të ketë edhe ndonjë “egomaniak”, por kurrsesi nuk mund ta cilësoni “skizofren” këdo që, në një shoqëri të hapur, kritikon autoritetet. Ky është kuptimi popperian i një shoqërie të hapur, dhe ju, besoj, e dini këtë.
Unë nuk kuptoj, gjithashtu, pse, sipas jush, kritikat ndaj ministres aktuale të arsimit burojnë nga një “zell i turpshëm” dhe jo nga shqetësime reale e të sinqerta për gjendjen e shkollave tona dhe të sistemit arsimor në vendin tonë. Znj. Shahini është relativisht e re në detyrën e saj, ndërsa problemet e arsimit në Shqipëri janë të akumuluara për një periudhë të gjatë. Edhe të tjerë, gra e burra, që e kanë drejtuar atë dikaster, janë kritikuar kur punët nuk kanë vajtur mbarë. Përse duhet znj. Shahini të jetë imune ndaj kritikave që i bëhen publikisht?
Znj. Shahini nuk është një përjashtim, siç përpiqeni të argumentoni ju. Ju thoni se “Besa sulmohet sepse është një rast ndryshe”! Ndryshe, në ç’kuptim? Ngaqë ajo ka fituar një gradë Bachelor nga York University (në Toronto) dhe një Master nga Hertie School of Government (në Berlin)? Kjo e bën atë një “rast ndryshe”?! Janë me mijëra vajza e djem shqiptarë që kanë kryer shkolla edhe më të mira se këto në Perëndim por, kur kthehen në Shqipëri (nëse kthehen), nuk gjejnë mundësi të punësohen, për të mos thënë se ka edhe ndonjë, që, edhe pse është kthyer nga Britania e Madhe me një PhD, është ende i papunë në vendin e vet.
Znj. Shahini nuk është aspak një “rast ndryshe”, një outlier, por një rast krejt i zakonshëm, përderisa është i ngjashëm me mijëra raste të tjerë. Atë nuk e bën një rast “të veçantë” thjesht fakti se “nuk ka studiuar në ndonjë nga universitetet tanë”, siç thoni ju. Madje, një pretendim i tillë është denigrues e përçmues për ata dhjetëra ose qindra mijëra shqiptarë, të cilët, ndër vite kanë kryer studimet e larta në universitetet shqiptarë, shumë prej tyre thjesht sepse nuk kanë pasur mundësi të arsimohen jashtë vendit. Si njëri prej anëtarëve të kabinetit qeveritar të kësaj republike, juve nuk ju lejohet t’i denigroni—as si individë, as kolektivisht—në këtë mënyrë bashkatdhetarët tuaj. Mijëra mjekë, inxhinierë, agronomë, ekonomistë, mësues, artistë të shquar kanë kryer studimet universitare e pasuniversitare në Shqipëri dhe i kanë dhënë ekonomisë dhe kulturës së këtij vendi vlera të shumta.
Ju me të drejtë vini në dukje se, në cilësinë e ministres së arsimit, znj. Shahini “nuk ka pasur kohë për ta prishur cilësinë e shkollës sonë”, pra, edhe nuk mund të konsiderohet përgjegjëse për këtë. Por ju nuk keni aspak të drejtë kur përpiqeni ta shfajësoni ministren, duke thënë se “të gjithë ata skizofrenë që shajnë Besën për provimin e maturës duhet ta dinë se atë nuk e ka formuluar ajo, por studentët që kanë dalë nga shkolla që Besa ka pasur fatin të mos i bëjë”.
Edhe këtu gaboni, z. Lleshaj. Së pari, thashë e dhe më lart, jo kushdo që mendon ndryshe, që mban një qëndrim kritik ndaj çështjes së provimit të maturës së këtij viti ose ndaj reagimeve të znj. Shahini për atë provim mund të jetë “skizofren”. Për më tepër, cilësimi dhe stigmatizimi kolektivisht i një grupi njerëzish si “skizofrenë” është tërësisht i gabuar dhe i patolerueshëm, edhe kur këtë ju e bëni në cilësinë e një qytetari dhe jo në cilësinë e një ministri.
Së dyti, nuk duhet të jesh një “skizofren” që të mos e dish se hartimi i provimeve të maturës nuk është një punë që e bën (ose me të cilën merret) vetë ministrja e arsimit si person. Kjo është një e vërtetë shumë e thjeshtë për këdo që ka dy para mend në kokë dhe është mungesë prudence nga ana juaj ta përdorni si një argument. Kjo, sidoqoftë, nuk e zhvesh aspak ministren e arsimit nga përgjegjësia e drejtpërdrejtë për të ushtruar kontroll mbi procesin e përgatitjes së provimeve të maturës, mbi ata që e kanë detyrë organike të merren me këtë proces dhe të përzgjedhin njerëzit që ngarkohen të formulojnë pyetjet e provimeve.
Në një burokraci moderne, strukturat dhe rregullat që organizojnë, menaxhojnë dhe kontrollojnë veprimtarinë e institucioneve janë standarde e të mirëpërcaktuara, siç janë edhe ndarja formale e detyrave, e roleve dhe e kompetencave, marrëdhëniet hierarkike dhe lidershipi. Të paktën që nga koha e Weber-it, këto konsiderohen kushte esenciale për funksionimin normalisht të çdo organizate moderne. Në rastin konkret, përgjegjësia nuk mund t’u lihet vetëm atyre njerëzve që i kanë formuluar pyetjet e palogjikshme të provimit, por edhe atyre nëpunësve të ministrisë që drejton znj. Shahini, që i kanë përzgjedhur ata.
* * *
Jam tërësisht dakord me ju, z. Lleshaj, se cilido që kupton sadopak nga arsimi e di mirë se “efekti i politikave të reja në arsim nuk mund të arrihet për një apo dy vite”. Në vlerësimin zyrtar mbi Raportin përfundimtar për Reformimin e Arsimit të Lartë dhe të Kërkimit Shkencor, që mua më është kërkuar të hartoj në korrikun e vitit 2014, kam argumentuar se “arsimi i lartë nuk jep rezultate në tremujorin e ardhshëm, as në dy ose në pesë vite; ai ka të bëjë me inovacione dhe zbulime që mund të kërkojnë dekada të tëra”. Në atë raport, kam theksuar gjithashtu se “rezultatet e plota të kësaj reforme do të mund të shfaqen vetëm pas formimit të një brezi të ri shqiptarësh, që e nisin shkollimin e tyre në klasë të parë vitin e ardhshëm (pra, më 2015) dhe i përfundojnë studimet universitare aty rreth vitit 2030.
Unë kam qenë dhe jam i bindur se një reformim i vërtetë i sistemit tonë arsimor, sidomos i arsimit universitar, do të kërkonte ndryshimin e vetë kulturës institucionale të universiteteve tanë, duke ndërhyrë në ata aspekte që mund të quhen “gene institucionalë” të universitetit. Këta “gene”, siç besoj edhe ju e dini, janë egoistë; ata priren të riprodhojnë vetveten besnikërisht, madje edhe në dëm të mirëqenies së institucionit dhe të mbarë shoqërisë, çka do të thotë se zbatimi në praktikë i reformës së arsimit të lartë do të ishte qysh nga fillimi i vështirë. Por, të paktën, hapi i parë—ai që synonte dhe bëri të detyrueshëm ndryshimin e koncepteve, të politikave e të praktikave të deridjeshme në institucionet e arsimit të lartë—u hodh. Jo siç kishim dëshiruar shumë prej nesh, që e kërkuam dhe e mbështetëm fuqimisht këtë reformim, por, sidoqoftë, reforma nisi.
Ajo për çka unë nuk pajtohem me ju është pikëpamja juaj gati mesianike që “përpjekjen për pak modernizim në një sistem të shkatërruar gjatë tri dekadave” ia njihni si meritë vetëm znj. Shahini. “Është fat”, thoni ju, “që ajo po përpiqet për një impuls modernizues në një sistem të mbështetur tek indoktrinimi, ku studentët trajnohen vetëm për të përsëritur, por kurrë për të menduar”.
Kundërshtimi im ndaj pikëpamjeve tuaja nuk është politik, sepse politikisht, ju dhe unë qendrojmë në të njëjtin krah. Kundërshtimi im ndaj pikëpamjeve tuaja nuk është as folklorik, edhe pse unë e gjej pa vend deklarimin tuaj se “si kosovare”, znj. Shahini është “po aq, në mos më shumë shqiptare” sesa ata që e kritikojnë punën e saj.
Kundërshtimi im ndaj pikëpamjeve tuaja është akademik—kryesisht sociologjik—dhe ju siguroj se mbështetet jo vetëm në dituritë e fituara në një prej universiteteve më të mirë të Shteteve të Bashkuara, ku kam fituar gradën PhD, por edhe në një eksperiencë akademike gati 40-vjeçare, në Shqipëri dhe në pesë universitete perëndimorë shumë të mirë, në të cilët, për 13 vite me radhë kam dhënë mësim.
Një njeri i vetëm, edhe më i mençuri mbi dhé, nuk mund ta modernizojë një sistem arsimor tejet të prapambetur. Znj. Shahini, sigurisht, nuk është njeriu më i mençur, as administratorja më e mirë e çështjeve të arsimit në vendin tonë dhe, për më tepër, ajo nuk është e para që është përpjekur t’i japë “një impuls modernizues” sistemit tonë arsimor.
Kaq shpejt e harruat kolegen tuaj socialiste, znj. Lindita Nikolla? Reforma e vërtetë për modernizimin e arsimit të lartë në vendin tonë nisi në vitin 2014, në kohën kur znj. Nikolla drejtonte Ministrinë e Arsimit. Hapat e parë seriozë për reformimin dhe modernizimin e sistemit u hodhën pikërisht nën drejtimin e saj—verifikimi i përmbushjes së kritereve ligjorë për të gjithë institucionet e arsimit të lartë dhe mbyllja, mbi këtë bazë, e atyre “universiteteve kioska”, siç i quani ju, që kishin dhënë deri atëherë mijëra diploma pa vlerë; miratimi në vitin 2015 i ligjit të ri për arsimin e lartë, ardhja për herë të parë, në vitin 2016, e një agjencie të huaj për akreditimin institucional të të gjithë institutioneve publikë dhe jopublikë të arsimit të lartë etj.
Të gjitha këto arritje, dhe pse realizimi i tyre ndeshi me kundërshtimet e atyre që nuk e donin, ose i trembeshin reformimit të sistemit të arsimit të lartë, mbajnë emrin e znj. Nikolla, jo atë të znj. Shahini. Për më tepër, znj. Nikolla dhe ministria e arsimit, kur ky dikaster drejtohej prej saj, kultivoi kulturën e dëgjimit e të dialogut me drejtuesit e institucioneve të arsimit të lartë, kulturë e cila duket se është krejt e huaj për ministren aktuale. Ju, z. Lleshaj, si qytetar mund të mos e dini se, nën drejtimin e znj. Shahini—dhe për shkak të saj—procesi i akreditimit të institucioneve të arsimit të lartë në vendin tonë përkohësisht është pezulluar. Por, si një anëtar i kabinetit qeveritar, një fakt i tillë duhej të ishte në dijeninë tuaj.
Në vend që ju, z. Lleshaj, edhe pse, siç pohoni vetë në fund të komentit tuaj, i zhveshur nga pozita e ministrit të brendshëm, t’u kërkoni me prepotencë atyre që e kritikojnë zonjën ministre të bëhen “burra” dhe “të heshtin”, ndoshta do të ishte mirë që, si qytetar dhe si njëri prej anëtarëve kryesorë të kabinetit qeveritar, të konsideronit seriozisht shumë nga çështjet që pengojnë reformimin e mëtejshëm të sistemit tonë arsimor dhe dhjetëra mijërat e të rinjve shqiptarë që kërkojnë një shkollim më të mirë dhe kushte më të mira pune e jetese në vendin e tyre.
Miqësisht,
Prof. Fatos Tarifa, PhD