Martin Wolf
Në fund të janarit, Rusia kishte rezerva valutore me vlerë 469 miliardë dollarë. Ky akumulim lindi nga maturia që imponoi kriza e vitit 1998 dhe, siç shpresonte Vladimir Putin, njëkohësisht edhe një garanci për pavarësinë financiare. Por, kur filloi “operacioni special ushtarak” në Ukrainë, Putin u gjet para faktit se më shumë se gjysma e rezervave të tij valutore kishin ngrirë. Monedhat e armiqve të tij pushuan së qeni para të përdorshme. Kjo nuk ka rëndësi vetëm për Rusinë. Një demonetizim i shënjestruar i monedhave më të përdorura globalisht ka implikime të mëdha.
Paraja është një e mirë publike. Një monedhë globale – ajo tek e cila njerëzit mbështeten në transaksionet e tyre ndërkufitare dhe vendimet për investime – është një e mirë publike globale. Por ofruesit e asaj të mire publike janë qeveritë kombëtare. Edhe sipas standardit të vjetër të këmbimit të arit, ky ishte rasti. Në epokën tonë të monedhës fiat (të bërë nga qeveria), që nga viti 1971, kjo ka qenë edhe më e dukshme. Në tremujorin e tretë të vitit 2021, 59 për qind e rezervave botërore të valutës së huaj ishin në në dollarë, 20 për qind të tjera në euro, 6 për qind në jen dhe 5 për qind në stërlina. Renminbi i Kinës ende përbënte më pak se 3 për qind të rezervave globale. Sot, paraja globale emetohet nga SHBA dhe aleatët e saj, duke përfshirë edhe të vegjlit.
Ky nuk është rezultat i një komploti. Paratë e dobishme janë ato të ekonomive të hapura me tregje financiare likuide, stabilitet monetar dhe shtet ligjor. Megjithatë, përdorimi si armë i këtyre monedhave dhe i sistemeve financiare që i trajtojnë ato, i minon ato prona për çdo posedues që i druhet vënies në shënjestër. Sanksionet ndaj bankës qendrore të Rusisë janë një tronditje. Qeveritë pyesin se kush e ka radhën? Çfarë do të thotë për sovranitetin tonë?
Dikush mund t’i kundërshtojë veprimet e Perëndimit për arsye të ngushta ekonomike: përdorimi i monedhave si armë do ta dëmtojë ekonominë botërore dhe do ta bëjë atë më pak efikase. Dikush mund të thotë se kjo është e vërtetë, por gjithnjë e më e parëndësishme në një botë me tensione të rënda ndërkombëtare. Po, është një forcë tjetër për deglobalizimin, por shumë do të thonë “e pastaj?”. Një kundërshtim më shqetësues për politikëbërësit perëndimorë është se përdorimi i këtyre armëve mund t’i dëmtojë ato. A nuk do të nxitojë pjesa tjetër e botës të gjejë mënyra për të kryer transaksione dhe për të ruajtur vlerën që anashkalojnë monedhat dhe tregjet financiare të SHBA-së dhe aleatëve të saj? A nuk është kjo ajo që Kina po përpiqet të bëjë tani?
Është. Në parim, mund të hamendësohen katër opsione zëvendësuese për monedhat e sotme kombëtare të globalizuara: monedhat private (të tilla si bitcoin); paratë-mall (si ari); një monedhë globale fiat (siç janë të drejtat speciale të tërheqjes së FMN-së); ose një monedhë tjetër kombëtare, më me shumë gjasa, ajo e Kinës. E para është e paimagjinueshme: vlera e tregut e të gjitha kriptomonedhave aktualisht është 2 trilion dollarë, thjesht 16 për qind e rezervave botërore të këmbimit valutor, ndërkohë që transaksioni në kriptomonedha është jashtëzakonisht i pavolitshëm. Ari mund të jetë një aset rezervë, por nuk shërben për kryerjen e transaksioneve. Nuk ka gjithashtu asnjë shans për të rënë dakord për një monedhë globale me peshë të mjaftueshme edhe për të zëvendësuar rezervat, aq më pak për një mjet global transaksionesh.
Kjo lë një monedhë tjetër kombëtare. Një pamflet i mrekullueshëm i kohëve të fundit nga Graham Allison dhe kolegët e e tij në Harvard, “Rivaliteti i Madh Ekonomik” arrin në përfundimin se Kina është tashmë një konkurrent i jashtëzakonshëm i SHBA-së. Historia sugjeron që monedha e një ekonomie të përmasave, sofistikimit dhe integrimit të saj ka gjasat për t’u bërë monedhë globale.
Megjithatë, deri më tani kjo nuk ka ndodhur. Kjo për shkak se sistemi financiar i Kinës është relativisht i pazhvilluar, monedha e saj nuk është plotësisht e konvertueshme dhe në vend mungon sundimi i mirëfilltë i ligjit. Kina është shumë larg asaj që stërlina dhe dollari siguruan në kohën e tyre të lulëzimit. Ndërsa ata që kanë llogari në dollarë apo monedha të tjera të mëdha perëndimore mund të kenë frikë nga sanksionet, ata me siguri duhet të jenë të vetëdijshëm për atë që qeveria kineze mund t’u bëjë atyre, nëse nuk i pëlqen. Po aq e rëndësishme është se shteti kinez e di që një monedhë e ndërkombëtarizuar kërkon tregje të hapura financiare, por kjo do të dobësonte rrënjësisht kontrollin e tij mbi ekonominë dhe shoqërinë e Kinës.
Mungesa e një alternative vërtet të besueshme sugjeron që dollari do të mbetet monedhë dominuese në botë. Megjithatë, ekziston një argument kundër kësaj qasjeje të vetëkënaqur, të paraqitur në Monedhat Dixhitale, një pamflet stimulues nga Instituti Hoover. Në thelb ka të bëjë me faktin se sistemi i pagesave ndërbankare ndërkufitare të Kinës (Cips – një alternativë për sistemin Sëift) dhe monedha dixhitale (e-CNY) mund të bëhen përkatësisht një sistem pagesash mbizotërues dhe mjet për tregtinë midis Kinës dhe partnerëve të saj tregtarë. Në terma afatgjatë, e-CNY mund të bëhet gjithashtu një monedhë rezervë e rëndësishme. Për më tepër, argumenton pamfleti, kjo do t’i jepte shtetit kinez njohuri të detajuara për transaksionet e çdo subjekti brenda sistemit të tij. Ky do të ishte një burim shtesë pushteti.
Sot, dominimi dërrmues i SHBA-ve dhe aleatëve të saj në financat globale, produkt i përmasës së madhe ekonomike totale dhe tregjeve të hapura financiare, u jep monedhave të tyre një pozitë dominuese. Sot, nuk ka asnjë alternativë të besueshme për shumicën e funksioneve monetare globale. Sot, inflacioni i lartë ka të ngjarë të jetë një kërcënim më i madh për besimin te dollari sesa përdorimi i tij si armë kundër të tjerëve. Megjithatë, në terma afatgjatë, Kina mund të jetë në gjendje të krijojë një kopsht me mure për përdorimin e monedhës së saj nga ata që i ka më pranë. Megjithatë, ata që dëshirojnë të bëjnë transaksione me vendet perëndimore do të kenë ende nevojë për monedha perëndimore. Ajo që mund të shfaqet janë dy sisteme monetare – një perëndimor dhe një kinez – që funksionojnë në mënyra të ndryshme dhe mbivendosen në mënyrë të pakëndshme.
Ashtu si në aspekte të tjera, e ardhmja premton jo aq një rend të ri global të ndërtuar rreth Kinës, por më shumë çrregullim. Historianët e ardhshëm mund t’i shohin sanksionet e sotme si një hap tjetër në atë rrugë.
/ Financial Times /