Llazar Syziu
Marrëdhëniet ndërmjet shqiptarëve në Shqipëri dhe atyre në Maqedoninë e Veriut janë të ndërlikuara, por të rrënjosura thellë në histori, identitet dhe përkatësi kombëtare. Këto marrëdhënie janë të mbushura me pritshmëri të ndërsjella, emocione të përziera dhe një dëshirë të përbashkët për unitet, përparim dhe mbështetje reciproke. Ndërkohë që këto pritshmëri shpeshherë janë të larta dhe të pasionuara, realiteti në terren shpesh i sfidon ato, duke nxjerrë në pah nevojën për një qasje më të thellë, më të ndjeshme dhe më të qëndrueshme.
Në realitetin gjeopolitik të Ballkanit, shqiptarët jetojnë të shpërndarë në disa shtete, por të lidhur fort përmes gjuhës, kulturës dhe historisë. Një ndër raportet më të ndërlikuara, por edhe më premtuese, është ai ndërmjet shqiptarëve që jetojnë në Maqedoninë e Veriut dhe atyre në Kosovë. Këto dy komunitete ndajnë një përkatësi kombëtare të përbashkët, por përjetojnë realitete të ndryshme politike dhe sociale. Pritshmëritë që ekzistojnë në këtë marrëdhënie janë të shumta dhe jo gjithmonë përputhen me realitetin. Kjo ese synon të analizojë këto pritshmëri, sfidat që i shoqërojnë dhe potencialin që ekziston për bashkëpunim të thelluar.
Pritshmëritë e shqiptarëve në Maqedoninë e Veriut ndaj Shqipërisë – Shteti amë si pikë referimi.
Për shqiptarët që jetojnë në Maqedoninë e Veriut, Shqipëria nuk është thjesht një shtet fqinj, por përfaqëson një ideal të përkatësisë, një strehë kulturore dhe një burim legjitimiteti kombëtar. Ata presin nga Shqipëria që të jetë zëri i tyre në arenën ndërkombëtare, veçanërisht kur bëhet fjalë për të drejtat politike, gjuhësore dhe institucionale në një shtet multietnik si Maqedonia e Veriut.
Në mënyrë të veçantë, shqiptarët në Maqedoni shpresojnë për mbështetje kulturore dhe arsimore, duke përfshirë ndihmën në fuqizimin e institucioneve shqiptare si universitetet, shkollat, akademitë kulturore dhe organizatat rinore. Ata ndjejnë një boshllëk kur Shqipëria hesht ndaj ndodhive që prekin identitetin e tyre, si për shembull në raste të tensioneve etnike ose reformave që i vendosin në pozita të disfavorshme. Nga ana tjetër, një pjesë e shoqërisë shqiptare në Maqedoni shpeshherë e ndjen një mungesë respekti nga Shqipëria, veçanërisht në nivel mediatik dhe shoqëror, ku stereotipet dhe paragjykimet ndaj “shqiptarëve të jashtëm” janë të pranishme. Kjo gjë mund të minojë besimin dhe të krijojë ndarje të padukshme mes dy komuniteteve që, në teori, duhej të ishin një.
Pritshmëritë e shqiptarëve të Maqedonisë së Veriut ndaj Kosovës: Shqiptarët në Maqedoninë e Veriut, ndonëse një pjesë e rëndësishme e popullsisë së shtetit, përballen ende me sfida në fusha si përfaqësimi politik, arsimi në gjuhën amtare dhe të drejtat kulturore. Në këtë kontekst, ata shpesh e shohin Kosovën si një faktor mbështetës – një shtet me shumicë shqiptare, i cili tashmë ka fituar pavarësinë dhe sovranitetin. Presin që Kosova të jetë zëri i tyre në forume ndërkombëtare, të ofrojë përkrahje në çështje të ndjeshme dhe të promovojë bashkëpunimin në fusha si arsimi, kultura dhe ekonomia.
Megjithatë, shpesh ata ndihen të lënë pas dore nga Kosova. Politikat shtetërore të Kosovës rrallë i adresojnë publikisht çështjet e shqiptarëve në Maqedoni, duke lënë një boshllëk në komunikim. Kjo krijon një ndjesi të mungesës së solidaritetit kombëtar, e cila mund të shkaktojë zhgënjim, veçanërisht në kohë tensionesh politike ose etnike.
Pritshmëritë e shqiptarëve në Shqipëri ndaj bashkëkombësve në Maqedoni – Një urë bashkëpunimi dhe identiteti.
Shqiptarët në Shqipëri shpesh i shohin shqiptarët në Maqedoni si qytetarë të një kombi të përbashkët, që ruajnë gjuhën dhe identitetin në kushte më të vështira. Ata presin që shqiptarët në Maqedoni të jenë forcë bashkëpunuese në ruajtjen e kulturës mbarëkombëtare, duke mbajtur të gjallë ndjenjën e bashkimit kombëtar dhe kontributin për çështjet e përbashkëta shqiptare. Gjithashtu, pritet që të ketë bashkëpunim ekonomik dhe zhvillimor, veçanërisht në zonat kufitare, si Dibrës, Pogradecit dhe Korçës, ku marrëdhëniet tregtare, kulturore dhe njerëzore janë të natyrshme dhe historike. Mirëpo, këto bashkëpunime shpesh mbeten në nivel teorik ose lokal, pa u përkthyer në politika konkrete kombëtare nga Tirana apo Shkupi. Shqiptarët e Shqipërisë gjithashtu presin që bashkëkombësit e tyre në Maqedoni të ruajnë një angazhim aktiv dhe të vetëdijshëm për përfaqësimin e dinjitetshëm në jetën politike dhe publike të Maqedonisë, pa u asimiluar apo zbehur në identitet. Kjo shpeshherë shihet si një provë e vërtetë e “rezistencës kulturore shqiptare”.
Pritshmëritë e shqiptarëve të Kosovës ndaj shqiptarëve të Maqedonisë së Veriut: Nga ana tjetër, shqiptarët në Kosovë kanë pritshmëri që shqiptarët në Maqedoninë e Veriut të luajnë një rol aktiv dhe unifikues në politikën rajonale. Ata presin që përfaqësuesit politikë shqiptarë në Maqedoni të jenë mbrojtës të identitetit kombëtar dhe të mos bëjnë kompromise në dëm të gjuhës, kulturës apo simboleve kombëtare.
Po ashtu, ekziston një pritshmëri kulturore: që shqiptarët në Maqedoni të ndjekin zhvillimet kulturore dhe sportive të Kosovës, të bashkëpunojnë me artistët dhe intelektualët kosovarë, dhe të jenë pjesë e një hapësire të përbashkët kulturore. Këto pritshmëri shpesh mbeten të paadresuara për shkak të distancave politike apo moskoordinimit institucional.
Pengesat dhe sfidat në ndërtimin e një lidhjeje të fortë kombëtare: Megjithëse të dy palët ndajnë një histori, një gjuhë dhe një flamur, realiteti socio-politik dhe përvoja historike janë të ndryshme. Shqipëria ka kaluar përmes një tranzicioni të gjatë pas komunizmit, ndërsa shqiptarët në Maqedoni kanë jetuar gjatë në një shtet ku kanë qenë pakicë kombëtare, shpesh nën presion për integrim dhe asimilim. Kjo ka prodhuar dallime në përfaqësimin politik, formimin arsimor dhe perceptimin e identitetit kombëtar. Për më tepër, media dhe klasa politike në të dy anët shpesh nuk kontribuojnë në ndërtimin e urave, duke i lënë vendin ndonjëherë mosbesimit, mungesës së njohjes dhe nganjëherë edhe cinizmit ndaj njëri-tjetrit. Kjo krijon një hendek që vetëm thellohet në mungesë të strategjive të përbashkëta.
Sfida dhe keqkuptime: Në këto marrëdhënie ekziston edhe një dozë e konsiderueshme e keqkuptimit të ndërsjellë. Shqiptarët në Maqedoni mund të ndihen të nënvlerësuar ose të lënë pas dore, ndërsa shqiptarët në Kosovë ndonjëherë mund t’i perceptojnë bashkëkombësit e tyre si më të lidhur me interesat lokale ose me Shqipërinë sesa me Kosovën. Një tjetër sfidë është mungesa e bashkëpunimit sistematik institucional – nuk ka politika të qëndrueshme ndërmjet Kosovës dhe Maqedonisë për të forcuar lidhjet ndërmjet shqiptarëve në të dy anët. Kjo ndikon në fragmentimin e shoqërisë shqiptare në rajon dhe ul potencialin për bashkëpunim afatgjatë.
Potenciali për bashkëpunim: Megjithë sfidat, ekziston një potencial i madh për bashkëpunim në disa fusha kyçe:
Arsimi dhe shkenca: Universitetet mund të krijojnë programe të përbashkëta, të njohin diplomat e njëri-tjetrit dhe të nxisin shkëmbimin e profesorëve dhe studentëve.
Kultura dhe media: Mund të krijohen platforma të përbashkëta mediatike dhe artistike që promovojnë identitetin kombëtar dhe njohjen e ndërsjellë.
Ekonomia: Bizneset shqiptare në Kosovë dhe Maqedoni mund të krijojnë bashkëpunime për tregti, investime dhe turizëm të ndërsjellë.
Rinia dhe diaspora: Nismat rinore dhe të diasporës mund të shërbejnë si ura lidhëse për bashkëpunim social, kulturor dhe profesional.
Shembuj konkretë bashkëpunimi:
Festivalet mbarëkombëtare si “Flaka e Janarit” në Tetovë, që përfshin artistë edhe nga Shqipëria.
Universitetet që bashkëpunojnë në projekte kërkimore, si Universiteti i Tiranës me Universitetin e Europës Juglindore në Tetovë.
Media dhe platforma kulturore që ndërtojnë ura (si RTV21, Top Channel, etj).
Përfundimisht: Pritshmëritë që shqiptarët në Maqedoninë e Veriut dhe ata në Kosovë kanë ndaj njëri-tjetrit janë produkt i përkatësisë së përbashkët kombëtare, por edhe i realiteteve të ndryshme politike. Ndonëse shpeshherë këto pritshmëri mbeten të parealizuara për shkak të mungesës së politikave të koordinuara dhe keqkuptimeve, potenciali për bashkëpunim është i madh. Nevojitet vullnet politik, nisma qytetare dhe vizion afatgjatë për ta kthyer këtë lidhje në një fuqi reale për zhvillimin dhe përparimin e shqiptarëve në rajon. Vetëm në këtë mënyrë, pritshmëritë mund të kthehen në realitet dhe të ndërtohet një bashkëpunim i qëndrueshëm mbi themele të forta kombëtare dhe qytetare.
Pritshmëritë ndërmjet shqiptarëve në Maqedoninë e Veriut dhe atyre në Shqipëri janë reale, legjitime dhe të bazuara në një dëshirë të përbashkët për ruajtjen e identitetit kombëtar dhe përparimin e çështjes shqiptare në rajon. Megjithatë, përmbushja e këtyre pritshmërive kërkon më shumë sesa retorikë patriotike – ajo kërkon politika të qëndrueshme, bashkëpunim institucional, ndërtim të respektit të ndërsjellë dhe shkëmbime reale kulturore, akademike e ekonomike. Vetëm atëherë mund të flasim për një unitet të vërtetë ndërshqiptar, të bazuar jo vetëm në gjuhë e flamur, por në mirëkuptim, ndihmesë dhe partneritet të ndershëm.