Sistemi i drejtësisë ka problemet e veta edhe në shumë vende të Bashkimit Europian. Një raport i Komisionit Europian mbi sistemin e drejtësisë në vendet e Unionit për vitin 2019 nxjerr në pah të metat, pavarësisht reformave të kryera. Drejtësia duket se është e vështirë për t’u aksesuar për ata që nuk kanë mundësi financiare. Sipas raportit, në disa shtete anëtare, qytetarë me të ardhura nën pragun e varfërisë sipas Eurostat, nuk marrin ndihmë juridike.
Mbështetja financiare për sistemin e drejtësisë nuk është në nivelin e duhur. Sipas raportit, si referencë kryesisht shërben buxheti i vitit të mëparshëm, dhe jo nevojat aktuale në bazë të ngarkesës.
Sa u takon pagave të punonjësve të stafit gjyqësor, ato përfaqësojnë përqindjen më të madhe në shumicën e shteteve anëtare. Ndërkohë janë në nivel shumë të ulët investimet në asete fikse siç janë ndërtesat gjyqësore dhe programet kompjuterike.
Barazia gjinore nuk është gjithashtu një pikë e fortë e drejtësisë europiane. Gratë mund të përfaqësojnë shumicën në mesin e gjyqtarëve të shkallës së parë dhe të dytë, por gjykatat e larta dominohen nga meshkujt. Megjithatë, ka një përmirësim pas vitit 2010.
Një numër i vogël gjykatash europiane e trajnojnë personelin e tyre në fusha si IT, menaxhimi i gjykatës dhe etika gjyqësore.
Problemi i zvarritjes së proceseve është gjithashtu problem për një pjesë të vendeve të BE. Studimi tregon se zvarritjet e proceseve vijnë kryesisht nga gjyqësori ose në bashkëpunim me ekzekutivin.
Përmbledhje e cilësisë së sistemeve të drejtësisë
Qasja e lehtë, burimet e mjaftueshme, mjetet efektive të vlerësimit dhe standardet dhe praktikat e duhura janë faktorët që kontribuojnë në një cilësi të lartë të sistemeve të drejtësisë. Qytetarët dhe biznesi presin vendime me cilësi të lartë nga një sistem efektiv i drejtësisë. Tabela e Rezultateve të Drejtësisë të BE-së për vitin 2019 zhvillon ekzaminimin e saj krahasues të këtyre faktorëve.
Aksesueshmëria
Ky botim shikon elementët që kontribuojnë në një sistem të drejtësisë miqësor ndaj qytetarëve:
Pothuajse të gjitha shtetet anëtare ofrojnë qasje në disa informacione në internet në lidhje me sistemin e tyre gjyqësor, përfshirë një portal të centralizuar në internet me forma, që ka për qëllim edukimin interaktiv mbi të drejtat ligjore. Dallime shfaqen në përmbajtjen e informacionit dhe sa përshtaten ato me nevojat e njerëzve. Për shembull, mundësia e përllogaritjes së ndihmës ligjore përmes simulimit në internet, në 13 shtete u mundëson njerëzve të zbulojnë nëse kanë të drejtë për ndihmë juridike. Ndërsa informacioni për ata që flasin gjuhë tjetër nga ajo e vendit ku jetojnë është në dispozicion në shumicën e shteteve anëtare.
• Disponueshmëria e ndihmës juridike dhe niveli i tarifave gjyqësore kanë një ndikim të madh në qasjen në drejtësi, veçanërisht për njerëzit me të ardhura të ulëta. Në disa shtete anëtare, qytetarë me të ardhura nën pragun e varfërisë sipas Eurostat, nuk marrin ndihmë juridike. Krahasuar me vitin 2018, megjithatë, dy nga këto shtete anëtare e kanë bërë ndihmën juridike më të aksesueshme. Në të njëjtën kohë, me kalimin e viteve, ndihma juridike është bërë më pak e aksesueshme në disa shtete anëtare. Niveli i tarifave gjyqësore ka mbetur kryesisht i pandryshuar që nga viti 2016, edhe pse në disa shtete anëtare, tarifat gjyqësore janë rritur, veçanërisht për kërkesat me vlerë të ulët, e cila mund të ndikojë në rritjen e tarifës minimale gjyqësore të aplikueshme. Vështirësia në përfitimin e ndihmës juridike në kombinim me nivele pjesërisht të konsiderueshme të tarifave gjyqësore në disa shtete anëtare mund të kenë një efekt dekurajues për njerëzit e varfër që i drejtohen sistemit të drejtësisë.
• Disponueshmëria e mjeteve elektronike gjatë procedurës gjyqësore kontribuon në një qasje më të lehtë në drejtësi dhe ulje të vonesave dhe kostove. Studimi tregon se në më shumë se gjysmën e shteteve anëtare, paraqitja elektronike e kërkesave drejtuar institucioneve të drejtësisë nuk është në nivelin e duhur dhe është e mundur vetëm në një masë të kufizuar. Për më tepër, jo të gjitha shtetet anëtare lejojnë ndjekjen e progresit të procedurave gjyqësore online.
Burimet
Sistemet cilësore të drejtësisë në shtetet anëtare kërkojnë nivele të mjaftueshme burimesh financiare dhe njerëzore, përfshirë këtu investimet e nevojshme në infrastrukturën fizike dhe teknike, trajnimet e duhura fillestare dhe të vazhdueshme, si dhe diversitetin midis gjyqtarëve, përfshirë balancën gjinore.
Tabela e Rezultateve të Drejtësisë në BE 2019 tregon si më poshtë:
• Për sa u përket burimeve financiare, të dhënat tregojnë se, në përgjithësi, në vitin 2017, shpenzimet totale të qeverive për gjykatat ligjore mbetën kryesisht të qëndrueshme në shtetet anëtare, me ndryshime të konsiderueshme në shumat faktike, si në euro për banor, ashtu dhe si përqindje e PBB-së ndërmjet shteteve anëtare vazhdojnë. Sidoqoftë, gjatë vitit 2017, më pak shtete anëtare u rritën shpenzimet në krahasim me 2016. Shtetet anëtare përdorin kryesisht koston historike ose aktuale për përcaktimin e burimeve financiare për gjyqësorin, ndërsa të pakta janë vendet që e mbështesin buxhetin në ngarkesën aktuale të punës ose kërkesat e gjykatës.
• Për herë të parë, bazuar në të dhënat e mbledhura nga Eurostat, tabela e rezultateve të drejtësisë në BE 2019 gjithashtu paraqet ndarjen të shpenzimeve totale në kategori të ndryshme. Raporti zbulon ndryshime domethënëse në modelet e shpenzimeve midis shtetet anetare. Nga njëra anë, ndërsa pagat e gjyqtarëve dhe stafit gjyqësor (përfshirë kontributet sociale) përfaqësojnë përqindjen më të madhe në shumicën e shteteve anëtare, investimet në asete fikse siç janë ndërtesat gjyqësore dhe programet kompjuterike janë në nivel shumë të ulët, dhe madje mungojnë në disa raste. Shpenzimet për kostot operative (p.sh. qiraja e ndërtesave, ndihma juridike dhe të tjera), nga ana tjetër, janë dukshëm më të larta në disa shtete anëtare.
• Gratë përfaqësojnë një shumicë të madhe në mesin e gjyqtarëve. Në gjykatat e shkallës së parë dhe të dytë ato mbizotërojnë në shumicën e shteteve të BE-së. Megjithatë, kjo tendencë përmbyset në Gjykatat Supreme, ku gratë përfaqësojnë më pak se pesëdhjetë për qind të gjyqtarëve në shumicën e shteteve anëtare. Sidoqoftë, përqindja e gjyqtareve femra në Gjykatat Supreme ka ardhur në rritje që nga viti 2010 në shumicën e shteteve anëtare.
• Për trajnimin e gjyqtarëve, ndërsa shumica e shteteve anëtare ofrojnë trajnime të vazhdueshme në legjislacionin e BE-së, ligjin e një shteti tjetër anëtar dhe në praktikat gjyqësore, më pak ofrojnë trajnime mbi aftësitë e IT, menaxhimin e gjykatës dhe etikën gjyqësore. Në trajnim në komunikimin me grupin e palëve të prekshme, duket se ka përmirësime në dobi të fëmijëve, personave që kanë probleme me shikimin ose dëgjimin dhe viktima të dhunës në bazë gjinore, më pak në lidhje me azilkërkuesit.
Më pak se gjysma e shteteve anëtare ofrojnë trajnime mbi ndërgjegjësimin dhe aftësinë për t’u përballur me lajmet e rreme dhe çështje mediatike e sociale.
Shumë shtete anëtare ende nuk kanë zbatuar sistemet e menaxhimit të çështjeve TIK në potencialin e tyre të plotë, dhe nuk ka përmirësime në krahasim me vitet e kaluara. Këto sisteme shërbejnë për qëllime të ndryshme, përfshirë gjenerimin e statistikave dhe do të zbatohen në mënyrë të vazhdueshme në të gjithë sistemin e drejtësisë. Disa shtete anëtare kanë sisteme të paralajmërimit të hershëm për të zbuluar keqfunksionimet ose mosrespektimin e standardeve të trajtimit të çështjeve, gjë që mundëson gjetjen e zgjidhjeve në kohë. Në disa shtete anëtare, akoma nuk është e mundur të sigurohet mbledhja e të dhënave në të gjithë vendin në të gjitha fushat e drejtësisë.
Sondazhet me personat që u drejtohen gjykatave dhe me profesionistët juridikë janë zvogëluar. Një numër në rritje i shteteve anëtare zgjedhin të mos kryejnë asnjë studim.
Standardet
Standardet mund të rritin cilësinë e sistemeve të drejtësisë.
Bazuar në të dhënat e mbledhura nga ACA-Europe dhe NPSJC, studimi tregon që standardet në lidhje me cilësinë e gjykimeve ndryshojnë në mënyrë të konsiderueshme midis shteteve anëtare, dhe, në disa shtete anëtare, madje edhe midis gjykatave të marra në shqyrtim. Sidoqoftë, shumica e shteteve anëtare ofrojnë një lloj trajnimi profesional për gjyqtarët mbi strukturën, stilin e arsyetimit dhe hartimin e gjykimeve.
Në shumicën e shteteve anëtare, struktura dhe arsyetimi i vendimeve përfshijnë elemente të paracaktuar. Përveç kësaj, në disa shtete anëtare, përdoruesit e gjykatave kanë qasje në mekanizma për të marrë sqarime në lidhje me vendimet gjyqësore, një praktikë interesante për të përmirësuar sistemet e drejtësisë ndaj qytetarëve.
Gjykatat Supreme që vendosin instrumente të vetëvlerësimit të cilësisë së vendimeve të tyre janë pakica, megjithëse një praktikë e tillë, duke respektuar pavarësinë e gjyqësorit, mund të lejojë përmirësime.
• Shumica e shteteve anëtare përdorin standarde në kohën e duhur. Sidoqoftë, disa shtete anëtare përballen me sfida të veçanta efikasiteti dhe aktualisht nuk po përdorin standarde të tilla.
• Standardet e prapambetjes në kohë janë një mjet i dobishëm që mund të kontribuojë në menaxhimin më të mirë të çështjeve dhe përmirësimin e efikasitetit. Studimi tregon se zvarritjet e proceseve vijnë kryesisht nga gjyqësori ose në bashkëpunim me ekzekutivin. Monitorimi dhe përcjellja është kryesisht nën përgjegjësinë e gjyqësorit, ndërsa, në disa shtete anëtare, ekzekutivi gjithashtu luan një rolin në fazat e monitorimit dhe përcjelljes.
• Ndërsa shumica e shteteve anëtare kanë standarde në kornizat kohore, vetëm disa kanë një monitorim të vazhdueshëm të mekanizmave në afatet e paracaktuara. Tabela e Rezultateve të Drejtësisë në BE 2019 tregon që shumica e Shteteve Anëtare vendosin burime shtesë në masat vijuese, të cilat, megjithatë, ndryshojnë në fushën e tyre.